پایگاه خبری آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله‌علیها| ازدواج، پیوندی مقدس و بنیان‌گذار نهاد خانواده است؛ نهادی که زیربنای هر تمدنی به شمار می‌رود. در تمدن اسلامی، ازدواج نه تنها یک قرارداد اجتماعی، بلکه پیمانی الهی و دارای ابعاد عمیق معنوی و اخلاقی است. در این میان، ازدواج حضرت امام علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س)، یگانه دختر پیامبر اسلام (ص)، نه تنها یک واقعه تاریخی، بلکه الگویی جاودانه برای تمامی اعصار، به ویژه در شکل‌گیری یک تمدن بالنده و متعالی اسلامی است. این پیوند مبارک، فراتر از یک وصلت ساده، در بردارنده درس‌ها و آموزه‌هایی است که می‌تواند سنگ بنای یک جامعه آرمانی و تمدنی درخشان باشد.
در این نوشتار به یمن سالروز ازدواج نورانی و تمدن ساز «علوی و فاطمی» به بررسی آن از زوایه «الگوی تمدنی» خواهیم پرداخت.
- شاخص ها و آموزه های تمدنی ازدواج علوی و فاطمی
با نگاه تمدنی برخی از آموزه ها و شاخص های ازدواج مبارک علوی و فاطمی در تراز آموزه های اسلامی، به شرح زیر است:
۱ سادگی و قناعت؛ بنیان‌های یک زندگی هدفمند
یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های این ازدواج مبارک، سادگی و پرهیز از تجملات دنیوی است. مهریه حضرت زهرا (س) اندک بود و مراسم ازدواج نیز با کمترین تشریفات برگزار شد. این سادگی، پیامی روشن برای جامعه دارد؛ ارزش یک پیوند زناشویی در مادیات و ظواهر نیست، بلکه در تعهد، ایمان و تقواست. در دنیای امروز که تجمل‌گرایی و چشم و هم‌چشمی، بنیان بسیاری از خانواده‌ها را سست کرده است، این الگو می‌تواند راهگشا باشد. تمدنی که بر پایه قناعت و ساده‌زیستی بنا شود، از دام اسراف و تبذیر رها شده و می‌تواند منابع خود را صرف پیشرفت‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی کند.
۲ تقوا و ایمان؛ محور پیوند زناشویی
انتخاب همسر در اسلام، بر پایه ملاک‌های اخلاقی و ایمانی استوار است. پیامبر اکرم (ص) در مورد حضرت علی (ع) فرمودند: «اگر علی نبود، همسری برای فاطمه وجود نداشت.» و در مورد حضرت زهرا (س) نیز فضایل مشابه و بی‌شماری ذکر شده است. این پیوند، نمادی از ازدواج بر اساس تقوا و ایمان است. هنگامی که دو انسان با چنین ملاک‌هایی زندگی مشترک خود را آغاز می‌کنند، ثمره آن، نسلی صالح و بالنده خواهد بود. تمدنی که آحاد آن بر پایه تقوا و اخلاق تربیت شده باشند، تمدنی پایدار و رو به رشد است که می‌تواند ارزش‌های الهی را در جامعه پیاده کند.
۳ همیاری و همراهی؛ ستون‌های خانواده اسلامی
زندگی مشترک امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) سرشار از همدلی، همیاری و احترام متقابل بود. حضرت علی (ع) در امور خانه به همسرشان کمک می‌کردند و حضرت زهرا (س) نیز همواره یاور و پشتیبان امام بودند. این الگو، نشان می‌دهد که خانواده نباید تنها یک نهاد مصرف‌کننده باشد، بلکه باید به محلی برای رشد و تعالی فردی و اجتماعی تبدیل شود. تمدنی که در آن، خانواده‌ها بر اساس همیاری و همراهی اعضای خود بنا شوند، تمدنی پویا و فعال خواهد بود که در آن، هر فرد مسئولیت‌پذیر و متعهد به جامعه است.
۴ تربیت نسل صالح؛ سرمایه تمدن آینده
ثمره این ازدواج مبارک، فرزندانی چون امام حسن (ع) و امام حسین (ع) بودند که هر یک، خود از ستون‌های استوار امامت و تمدن اسلامی به شمار می‌روند. این نشان می‌دهد که ازدواج، تنها به ارضای نیازهای فردی محدود نمی‌شود، بلکه بستری برای تربیت نسل‌های آینده است. والدینی که خود بر پایه ایمان، تقوا و اخلاق زندگی می‌کنند، بهترین الگو برای فرزندانشان خواهند بود. بی تردید تمدنی که سرمایه‌های انسانی خود را از طریق تربیت صحیح در خانواده‌ها تأمین کند، تمدنی با آینده‌ای روشن و درخشان است.
۵ رسالت اجتماعی و جهادی؛ فراتر از مرزهای خانه
زندگی امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) تنها به امور خانوادگی محدود نمی‌شد، بلکه هر دو بزرگوار، در مسیر اعتلای اسلام و دفاع از ارزش‌های الهی، نقش فعال و موثری ایفا کردند. حضرت علی (ع) در تمامی صحنه‌های جهاد و ایثار حضور داشتند و حضرت زهرا (س) نیز با حمایت‌های بی‌دریغ از همسر و پدرشان، در این مسیر نقش پررنگی ایفا کردند. این الگو، نشان می‌دهد که خانواده اسلامی، منزوی از اجتماع نیست، بلکه در خدمت اهداف والای الهی و اجتماعی قرار دارد. تمدنی که خانواده‌های آن، رسالت اجتماعی خود را درک کرده و در جهت صلاح جامعه گام بردارند، تمدنی پیشرو و پویا خواهد بود.
بنابراین، ازدواج امام علی (ع) و حضرت زهرا (س)، فراتر از یک پیوند زناشویی ساده، الگویی جامع و کامل برای شکل‌گیری یک خانواده متعالی، جامعه اسلامی و تمدن بالنده اسلامی است. سادگی، تقوا، همیاری، تربیت نسل صالح و رسالت اجتماعی، از جمله مهمترین درس‌هایی هستند که می‌توان از این پیوند مبارک علوی و فاطمی آموخت. بازگشت به این الگوها و پیاده‌سازی آنها در زندگی فردی و اجتماعی، می‌تواند راهگشای بسیاری از مشکلات امروز جوامع اسلامی باشد و ما را در مسیر ساخت تمدنی درخشان و متعالی، یاری رساند. این ازدواج، در حقیقت منشور زندگی سعادتمندانه و بنیاد تمدن الهی است که می‌تواند تا همیشه الهام‌بخش انسان‌ها باشد.
- رسالت نهادهای فرهنگی در ترویج الگوی تمدنی ازدواج
با توجه به نگاه تمدنی به ازدواج و سبک زندگی امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) و با عنایت به بیانیه گام دوم انقلاب و فرمان حرکت عمومی رهبر معظم انقلاب، رسالت و مأموریت نهادها و فعالان فرهنگی و کنشگران اجتماعی در این عرصه بسیار خطیر و تعیین‌کننده است. این رسالت را می‌توان در چند محور اساسی دسته‌بندی کرد:
- تبیین و ترویج الگو به شیوه‌ای جذاب و متناسب با زمان
اولین و مهمترین وظیفه، تبیین عمیق و همه‌جانبه ابعاد الگوی ازدواج و زندگی امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) است. این تبیین نباید صرفاً به ذکر فضایل تاریخی محدود شود، بلکه باید با تحلیل‌های جامعه‌شناختی، روان‌شناختی و فرهنگی همراه باشد تا نشان دهد این الگو چگونه می‌تواند پاسخگوی نیازهای انسان معاصر باشد. امروزه استفاده از روش‌های نوین روایت کارساز است؛ فعالان فرهنگی باید از شیوه‌های هنری و جذاب (فیلم، سریال، انیمیشن، بازی‌های رایانه‌ای، مستند، اینفوگرافیک) برای معرفی این الگو بهره ببرند. استفاده از زبان هنر می‌تواند مفاهیم عمیق را به شکلی ملموس و تاثیرگذار به مخاطب جوان منتقل کند. لازم است این الگو از حالت شعارزدگی و ایده‌آل‌گرایانه صرف خارج شده و به عنوان یک نمونه عملی قابل دسترس معرفی شود. باید نشان داد که چگونه سادگی، قناعت، همدلی و تقوا، نه تنها به معنای محرومیت نیستند، بلکه رمز سعادت و پایداری زندگی مشترک‌اند. در عصر ارتباطات، ذهن جوانان با پرسش‌ها و چالش‌های بسیاری مواجه است. نهادهای فرهنگی باید با رویکردی عقلانی و اقناعی، به شبهات مربوط به مهریه، جهیزیه، نقش زن و مرد در خانواده و سایر مسائل مرتبط با ازدواج از منظر این الگو پاسخ دهند.
2. الگوسازی و شبکه‌سازی از خانواده‌های موفق
صرف تبیین نظری کافی نیست. لازم است الگوهای عملی و موفق در جامعه شناسایی و معرفی شوند. نهادها می‌توانند با شناسایی و معرفی خانواده‌هایی که با الهام از سبک زندگی اهل بیت (ع)، زندگی مشترک موفق و معناداری را تجربه می‌کنند، به جوانان نشان دهند که این الگوها در دنیای امروز نیز قابل تحقق هستند. این معرفی باید با جزئیات و مصادیق عینی همراه باشد تا الهام‌بخش باشد. نهادها می‌توانند کارگاه‌های مهارت‌های زندگی مشترک را با محوریت آموزه‌های این ازدواج برگزار کنند. این کارگاه‌ها باید مهارت‌هایی نظیر حل اختلاف، مدیریت مالی، تربیت فرزند و همدلی را آموزش دهند. تشویق به ازدواج آسان یک گفتمان و راهبرد مستمر است. با همکاری سازمان‌ها و نهادهای مربوطه، باید موانع مادی و فرهنگی ازدواج آسان برطرف شود. این امر شامل ترویج مهریه‌های معقول، کمک به تأمین جهیزیه حداقلی و ترویج مراسم ازدواج ساده و پرهیز از اسراف است.
۳. زمینه‌سازی فرهنگی و اجتماعی برای ایجاد خانواده‌های تراز
این مرحله فراتر از تبلیغ و ترویج صرف است و به ایجاد بسترهای لازم در جامعه می‌پردازد. ازدواج موفق، ریشه در فرهنگ حیا و عفاف دارد. نهادهای فرهنگی باید به ترویج این فضایل و ارزش های حجاب و حیا و عفاف در جامعه بپردازند تا زمینه برای تشکیل خانواده‌های سالم و پایدار فراهم شود. در دنیای مدرن، فرهنگ مصرف‌گرایی و فردگرایی در حال گسترش است. نهادهای فرهنگی باید با تولید محتوا و برنامه‌های روشنگر، به مقابله با فرهنگ فردگرایی و لذت‌گرایی بپردازند و اهمیت تشکیل خانواده و مسئولیت‌پذیری اجتماعی را تبیین کنند. با توجه به هجمه‌های فرهنگی دشمن، نهادهای فرهنگی باید به تقویت بنیان خانواده بپردازند. این شامل آموزش مهارت‌های مقابله با آسیب‌های اجتماعی، تحکیم روابط زوجین و حمایت از خانواده‌های در معرض خطر است. کنشگران اجتماعی بایستی نقش‌آفرینی فعال‌تری در سیاست‌گذاری‌ها داشته باشند. آنها می‌توانند با حضور فعال در مجامع سیاست‌گذاری و ارائه پیشنهادات سازنده، به تغییر و اصلاح قوانین و مقرراتی بپردازند که مانع از ازدواج آسان و تشکیل خانواده‌های تراز می‌شوند. برخی از آثار و برکات این کنشگری شامل حمایت از طرح‌های تشویقی ازدواج، تسهیلات مسکن و اشتغال برای جوانان است.
4. مطالبه‌گری و پیگیری از مسئولین
رهبر انقلاب در بیانیه گام دوم، بر مطالبه‌گری از مسئولین تأکید کرده‌اند. فعالان فرهنگی و کنشگران اجتماعی باید نسبت به اجرای سیاست‌های تسهیل‌گر ازدواج و حمایت از خانواده، از مسئولین مطالبه کنند. راه‌اندازی کمپین‌های آگاهی‌بخش و مطالبه‌گرانه در فضای مجازی و واقعی برای پیگیری مطالبات جوانان در زمینه ازدواج، مسکن و اشتغال و نقد سازنده عملکرد مسئولین در حوزه خانواده و ازدواج باید با ارائه راهکارهای عملی و مبتنی بر الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت همراه باشد.
در یک کلام، رسالت نهادها و فعالان فرهنگی و کنشگران اجتماعی، تبدیل الگوی ازدواج و زندگی امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) از یک مفهوم نظری به یک واقعیت ملموس و دست‌یافتنی در جامعه امروز است. این امر نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، اقدام جهادی، و نگاهی تمدنی است تا بتوانیم نسل جوان را به سمت تشکیل خانواده‌هایی رهنمون سازیم که زیربنای تمدن نوین اسلامی خواهند بود. رسالت نهادهای موثری چون آموزش و پرورش و رسانه ملی و محلی در ترویج الگوی ازدواج علوی-فاطمی، فراتر از یک وظیفه صرف، یک تکلیف تمدنی است. این دو نهاد می‌توانند با برنامه‌ریزی جامع، نگاهی بلندمدت، استفاده از ابزارهای نوین و پرهیز از تکرار مکررات، به مهمترین بازوان برای تحقق «حرکت عمومی» گام دوم انقلاب در راستای ساخت تمدن نوین اسلامی تبدیل شوند. این حرکت نیازمند هوشمندی، خلاقیت، تعهد و ایمان به این الگوهای درخشان است.
محمدباقر مشکاتی
