یکی از دعاهای مرسوم بین همه اهل ایمان طلب عاقبت‌به‌خیری است. به جرئت می‌توان گفت که اگر از هر کسی سؤال کنید که چند دعای مهم را برای شما بشمارد، عاقبت‌به‌خیری اگر اولین دعا نباشد قطعاً یکی از اولین دعاهاست. و چقدر جالب است که تا پایان عمر هم هیچ‌کس نمی‌تواند یقین به استجابت این دعا در حق خودش داشته باشد و خدای متعال همیشه انسان را در خوف و رجاء نگهداشته است. هیچ‌کس نه از لحظه مرگ خود باخبر است و نه از حال خود در لحظه‌های آخر عمرش و کسی نمی‌داند نامه اعمالش را به دست راستش می‌دهند یا به دست چپ. البته به‌جز عده‌ای خاص از اولیاء خدا.
این سنت الهی است که انسان را همیشه در حال بیم و امید نگاه دارد تا انسان هیچ‌گاه درگاه خداوند را ترک نکند و به‌قول‌معروف با انجام یک یا چند کار نیک خیالش از دنیای دیگرش راحت نباشد. اینجاست که معنای فراز پرتکرار قرآنی بیشتر فهمیده می‌شود. خدای متعال می‌فرماید : «من جاء بالحسنه فله عشر امثالها. انعام/۱۶۰». معنای این آیه و نظایر آن که در قرآن کریم بارها تکرار شده‌اند این است که هر کس حسنه یا همان کار نیک را با خود بیاورد، ده برابر پاداش می‌گیرد! البته لحظه‌ای فکر کردن مشخص می‌کند که «آوردن» یک‌چیز است و «انجام دادن» چیز دیگر. خیلی‌ها ممکن است در طول زندگی‌شان کارهای خیر بسیاری انجام دهند و در دنیا میان همه انسان‌ها به نام خیّر و نیکوکار مشهور شوند ولی آیا این همه کار خیر را فقط انجام داده‌اند یا اینکه آن‌ها را با خود به دیار باقی هم می‌برند؟ نکته اصلی و کلیدی اینجاست. درواقع عاقبت‌به‌خیری از آن‌کسی است که کار نیک را با خود بیاورد و تا لحظه آخر در زاد و توشه خود ذخیره کرده باشد.
در مقابل، همین نکته در مورد کار شر و سیئه نیز صادق است. چراکه خداوند در ادامه همان آیه می‌فرماید: و من جاء بالسیئه … یعنی هرکس سیئه‌ای را بیاورد…
برای توضیح و تبیین اشاره‌ای به آن فرمایش امام خمینی «ره» راهگشاست که فرمودند : ملاک حال فعلی افراد است…
شاید مقصود اصلی ایشان در مورد خواص جامعه بوده اما ظرافت و دقت در این بیان به‌قدری بالا است که ازلحاظ اخلاقی برای عموم جامعه نیز راهگشا و روشن‌گر است. این فرمایش امام سرشار از اشارات اخلاقی برای عموم جامعه است. در این بیان این «حال فعلی افراد» را شاید بتوان با توضیح بالا تعریف کرد. به این صورت که مراد از حال فعلی افراد این است که اشخاص حتی باوجود پیشینه‌های مثبت در جای‌جای زندگی خود آیا آن کارهای خیر که در گذشته انجام داده بودند را تا کجا با خود همراه دارند و آیا در توشه آخرت خود آن را حفظ کرده‌اند یا با اعمال ناشایست جدید کاری کرده‌اند که به قول فرمایش قرآن کریم «أُولَئِكَ الَّذِينَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ … آل‌عمران/۲۲» یعنی کارهای نیک گذشته را تباه کرده اند؟ آیا تأثیر اعمال و رفتارشان را با خودشان به همراه آورده‌اند یا اینکه فقط نامی از آن اقدامات را برای خود نگه‌داشته‌اند؟ دقت در این امر ما را به این مطلب رهنمون می‌کند که حال فعلی افراد رابطه عمیقی با عاقبت‌به‌خیری دارد. زیرا لحظه آخر عمر انسان آخرین لحظه‌ای است که مصداق حال فعلی هر فرد است.
محمد اسلامی
