پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه علیهاالسلام؛ روز پنجم شعبان سال ۳۸ هجری قمری به قول مشهور، سالروز تولد امام سجاد(ع) شناخته شده است. در عصر امامت حضرت سجّاد(ع)، خفقان سراسر جامعهی اسلامی را فرا گرفته و حاکمان اموی، امام (علیهالسلام) را خانهنشین کرده و دَر خانهی ایشان را به روی شیعیان بسته بودند. پس از فاجعهی عظیم عاشورا، و شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر آن زمان، دیگر امکان مبارزه مسلحانه با حکام فاسد بنیامیه امکانپذیر نبود و میبایست از روشی برای تبلیغ و حفظ دین استفاده میشد تا علاوهبر هدایت فرهنگی و تربیتی جامعه، کمترین حساسیت و اصطکاک را با حاکمان داشته باشد و در چنین شرایطی امام سجاد(ع) همچون دیگر امامان معصوم (علیهمالسلام)، بهترین وسیله در عصر خود را برای نیل به اهداف عالی خود و نجات انسانها از فرو رفتن در منجلاب جهل و گمراهی بهکار گرفتند. این شیوه در قالب «دعا و مناجات» متجلّی گشت که بیشک، حتی از جهاد با شمشیر و نبرد مسلحانه در آن زمان فراگیرتر و تأثیرگذارتر بوده است.
دعا و نیایش پیوندی معنوی میان انسان و پروردگار است و از یک سو اثر تربیتی و سازندگی مهمی برای نجات انسان از مفاسد فردی را فراهم میکند و از سوی دیگر مایهی رشد و تعالی جامعه میگردد. گرچه یکی از ابعاد تبلیغ حضرت زینالعابدین(ع) با استفاده از ابزار دعا، بُعد شخصی و فردی و رسیدن به عالیترین درجات قرب الهی بودهاست، اما ورای آن، هدف بزرگتری توسط آن حضرت دنبال میشد. ایشان با ترویج دعاها و مناجاتهایی که مملو از معارف، حقوق و وظایف شیعیان بودند آنچه که انسان برای سعادت خود بدان نیاز دارد ـ از اصول اعتقادات، احکام و فروعات دین، معارف توحیدی و عرفانی گرفته تا اخلاقیات و مسائل اجتماعی و سیاسی ـ را به آنها میآموختند.
در حقیقت خواندن هر دعا، نجوای علم، اخلاق، عقیده و سیاست اسلام ناب بود و از محراب عبادت، میدان جهاد عقیدتی و صحنهی مبارزه با شیطانهای درونی و بیرونی ساخته شده میشد. از این رو، این عمل امام (علیهالسلام) بستر مناسبی برای مبارزه با حاکمان جبّار اموی نیز محسوب میشد.
علاوهبر تحکیم عقاید در میان امت اسلامی توسط امام سجاد(علیهالسلام)، بهواسطهی فتوحاتی که به دست خلفا و حکام بنیامیّه در آن زمان صورت گرفت، زمینههایی برای راهیابی فرهنگ و تمدنهای ملتهای بیگانه به سوی سرزمین اسلامی نیز فراهم بود و افکار و عقاید گوناگونی از این طریق وارد حوزهی اسلامی شد. از سوی دیگر، منافقان به دلیل منافع شخصی، به ظاهر مسلمان شده، به نشر افکار منحرف و شبهات گوناگون مشغول بودند. این مسائل موجب شد که جامعهی اسلامی از لحاظ اعتقادات در معرض انحطاط و سقوط فکری قرار گیرد. امام(علیهالسلام) نیز برای مقابله با چنین انحرافاتی به تبیین اندیشهی اصیل اسلامی پرداختند و در قالب دعا، اصول اعتقادی اسلام(توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد) را به روش صحیح معرفی میکردند.
تا آن دوران همان مسیری که اجداد طیب و طاهر حضرت سجاد(ع) در دوران حضرت امیر(ع) با خانهنشینی و حکومت، حضرت مجتبی(ع) با صلح تحمیلی، و حضرت اباعبدالله با قیام خونین عاشورا به انجام رسیده بود در آن برهه شرایط بهگونهای رقمخورده بود که برای بقا راه حق، میبایست روش امامت و هدایت مسلمین بهروش دیگری صورت پذیرد. عبادت بهعنوان ارکان زندگی معصومین در طول حیات تمام آن بزرگواران بهشکل تام و تمام وجود داشته است و در سیره هریک از آن بزرگواران بهخوبی نمایان است ولی تفاوت دعاها و عبادات حضرت سجاد(ع) در آن است که عبادت و دعا بهعنوان طریق هدایت و امامت امت رسولالله قرار گرفتهاست و نشان دهندهی آن است که در دورانهای مختلف از زندگانی معصومین بنا به شرایط و اقتضاء زمانی و سیاسیاجتماعی شیوهی هدایت نیز متفاوت میگردد.
«ربّ صلّ علی محمد و اله صلوه تجاوز رضوانک و یتّصل اتّصالها ببقائک و لا ینفذ کما لا تنفذ کلماتک: ای پروردگار بر محمد و آل محمد درود فرست درودی که از خوشنودی تو تجاوز کرده درگذرد، و پیوستگی آن ببقاء و هستی تو پیوسته شود … »(صحیفه سجادیه، دعای ۴۷، ص ۲۳۴)
محرم کلاردهی
سید ساجدین، زینت عابدین
