به گزارش پایگاه خبری آستان حضرت معصومه سلام‌الله علیها، اینجا گنجینه کهکشان نور است، کهکشانی از گنجینه صحف خطی نفیس قرآن کریم که هرچند به ظاهر کوچک اما در میدان آستانه قم و در جوار مدرسه فیضیه قرار دارد که در ویترین‌هایی شیشه‌ای گردهم به نمایش گذاشته شده است و اندر خم این منظومه می‌توانید درک کنید، نظاره کنید و بیاموزید که شمول همیشگی کلام خدا بر حیات بشر حقیقتی است تماشایی که در انحصار زمان و مکان نمی‌گنجد.
اینجا یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های کشور به‌شمار می‌آید و از سال ۱۹۸ هجری و از تمامی قرون از اوایل صدر اسلام تا قرن معاصر نسخ قرآنی منحصر به فردی وجود دارد که در نوع خود بی‌نظیر است. نسخی که شاید همانندش در برخی موزه‌های دیگر باشد اما بعد تاریخی، آثار هنری آن‌ها، انواع جلدها، انواع کاغذهای مصرف شده در این نسخ، که گاهی با مهر و امضا و دستخط شخصیت‌های بزرگی همچون مُهر علامه محمدباقر مجلسی مزین است، تفاوت و اهمیت این موزه را می‌رساند.
این موزه گنجینه‌ای است که آثار مختلفی را با شرایط ویژه خود دارد و آثار خطی آن بیش از ۱۲۰۰ سال قدمت دارد و این امری به‌شدت گران‌قدر است.
سفر به گذشته
بعد از ورود به موزه گاهی در حد نگاه و گاهی در قالب پرسش و پاسخ عادی یا تخصصی و فنی در مورد ارتباط این ویترین‌ها و مصاحف قرآنی مربوط با آستان مقدس و حتی تاریخچه نگهداری این قرآن‌ها سؤالات زیادی داشتم چون قرآن به‌واسطه جنگ‌ها، صدمات طبیعی، آتش‌سوزی‌ها، حشرات و انواع آفت‌ها می‌طلبد که مورد مراقبت‌های ویژه باشد.
با دیدن یکی از صحف و نسخ منحصر به فرد که به خط کوفی نوشته شده بود به قدری از دیدن این قرآن‌ها لذت بردم که گویی سفر به گذشته داشتم و چقدر دوست دارم یکی از مراقبان این بخش از موزه بودم و هر شخصی که قدر این صحف خطی نفیس را بداند و به ارزش قدمت و اهمیت ملاحظات، حفاظت و نگهداری آن‌ها واقف باشد این گونه می‌پسندد.
در پستوی این تالار در حال عکس گرفتن از این مجموعه از گنجینه نور بودم و یکی از کارمندان آستان مقدس آنجا مرا همراهی می‌کرد که دیدار از این مجموعه را برای بهبود روحیه‌اش عمدتاً مفید فایده می‌داند که در همین حین یکی دیگر از کارمندان آستان آمد تا ببیند که آیا مصحف اهدایی جدید یا آثار جدیدی به این مجموعه گنجینه اضافه شده یا خیر؟
هر متخصص و اهل فن در این زمینه می‌داند که نسخه‌های خطی خصوصا آن‌هایی که مربوط به قرون و سده‌های اولیه است نقشی اساسی در شناخت فنون کتاب‌آرایی، شناخت آثار فرهنگی، شناخت پیشینه زندگی یک جامعه و یک کشور را و سطح تفکر، هوش و صنعت مردم آن جامعه را به تصویر می‌کشد.
به‌عنوان نمونه در چیدمان جدید این موزه که بر اساس موزه‌داری نوین است، محتوایی وجود دارد که سوره کوثر را که برخی آن را نقطه تکمیل قرآن می‌دانند به زیبایی هر چه تمام نشان می‌دهد که طلاکوب کردن این صفحات یعنی زینت کردن آیات کلام‌الله با بهترین سرمایه‌های انسانی برای بهترین و ارزشمندترین داشته‌ها.
منشأ عشق‌ورزی به حفاظت
حجت‌الاسلام والمسلمین علی فتح‌الله‌زاده، مدیر موزه مرکز اسناد و کتابخانه آستان مقدس کریمه اهل بیت(ع)، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا از قم اظهار کرد: آنچه در این موزه در این بخش از تالارها از مصاحف خطی قرآن کریم مورد بازدید قرار گرفته است مجموعه پرارزش و گران‌بهایی است که توسط شخصیت‌های مختلف در دوره‌های مختلف از سوی پادشاهان، مؤمنان و علما به این گنجینه اهدا شده است و به این دلیل نیز قابل اهمیت است که مهر، امضا و دستخط شخصیت‌های بزرگ را در خود جای داده است؛ مثلاً ما در این موزه قرآنی داریم که مزین به مهر علامه مجلسی است.
وی گفت: صحف قرآنی این موزه مربوط به دوره دوم و سوم صدر اسلام (قرن ۲ و ۳) تا قرون معاصر است و با انواع خطوط کوفی، ثلث و نستعلیق نوشته شده است و بزرگ‌ترین قرآن این موزه که قرآنی کامل است و وزنی ۱۲۰ کیلویی دارد تا قرآن‌های کوچک و جیبی که در جای خود قابل توجه است در این مجموعه گنجانده شده است. قرآن‌هایی که تعدادی بر پارچه نوشته شده و تعدادی روی چرم و پوست و تعدادی هم بر روی کاغذهای دست‌ساز که قابل توجه علاقه‌مندان و متخصصان این بخش است.
فتح‌الله‌زاده با اشاره به انواع قرآن‌های موجود در این موزه بیان کرد: ما در این موزه هم قرآن‌های کامل داریم و هم قرآن جزء که برخی نظایرش شاید در موزه‌های دیگر پیدا شود اما از چند حیث قرآن‌های موزه آستان مقدس مورد توجه و قابل تأمل است از جمله بعد تاریخی و بحث آثار هنری که روی آن‌ها کار شده و از بعد دیگر جلدهای قرآن‌های این مجموعه است که در انواع چرمی، پارچه‌ای و کاغذی قابل توجه است.
وی با بیان اینکه گنجینه‌های قرآنی هر کدام بسان اقیانوسی است بی‌پایان که هر چه بیشتر به او دقت و اهتمام داشته باشیم بیشتر می‌توانیم از آن استفاده کنیم، افزود: مرکب‌ها، ترجمه‌ها، خطوط تذهیب، سرآیه‌ها و سرسوره‌ها و عمر برخی از این نسخ به حدود ۱۲۰۰ سال می‌رسد که به‌طور مثال مرکبی که برای کتابت قدیمی‌ترین قرآن این موزه استفاده شده از بدن یک ماهی در اعماق اقیانوس گرفته شده که خداوند متعال موجودات این‌چنینی دارد و این مواد این قابلیت را دارد تا سالیان سال عمر کند و ماندگار باشد که در این مجموعه به دور از هر گونه موارد تهدیدی اعم از رطوبت، نور، آفت‌های حشره‌ای و قارچ‌ها نسل به نسل به دست ما رسیده و از این جهت مهم است که اشاره به جلوه‌های اعجازی، ره‌آوردهای آسمانی و فوق بشری قرآن دارد.
ضرورت مرمت نسخ
مدیر موزه آستان مقدس کریمه اهل بیت(ع) با اشاره به اهمیت حفظ قرآن به‌عنوان متقن‌ترین منبع شناخت احکام فقهی، معارف دینی و حقوق و روابط تصریح کرد: معرفت به کتاب آسمانی یعنی قدرشناسی، حفظ خصوصیات معرفت‌بخشی، اشارات و گزاره‌های لسان ۱۴۰۰ سال قبل؛ بنابراین یک نکته قابل توجه که برای تمامی آنان که در عرصه قرآن از اساتید ما محسوب می‌شوند این است که خداوند متعال فرموده است: ما قرآن را نازل کردیم و ما حافظ قرآن هستیم. این بیشتر مربوط به محتوای قرآن است و ما اعتقاد داریم قرآن تحریف نشده ولی این نکته از بعد فیزیکی، بیرونی، جسمی و ظاهری نیز قابل توجه است؛ چراکه نسخه‌های خطی موجود از عصر ائمه معصوم چون دستگاه چاپ و دستگاه سرب و… نبوده، بنابراین دستی نوشته می‌شد و با نسخه معتبر مقابله می‌شد که علما و یا نمایندگان ائمه یا خود امامان این‌ها را تأیید می‌کردند و نسخ بعدی طبق این سلسله زنجیره‌وار انجام شده است.
فتح‌الله‌زاده اضافه کرد: بنابراین اهمیت حفاظت ظاهری این نسخ نه تنها در بحث مفاهیم معنوی، عرفانی و فلسفی بلکه این دلایل برای ما گران‌قدر است، چراکه قرآن میراثی گران‌بهاست که هر نسلی فرای زمان و مکان از آیندگان باید بتواند از آن استفاده کند.
وی با اشاره به نفیس‌ترین و اصیل‌ترین و معتبرترین قرآن موزه، گفت: جلد این قرآن در دوره صفوی حدود ۴۰۰ سال قبل مورد مرمت واقع شده ولی خود قرآن تنها در برخی صفحات نیاز به مرمت دارد که نقطه‌هایی که برای علامت در این نسخه آمده از همان ابتدا نبوده است، چراکه زمان رسیدن این نسخه‌ها به کشورهای مسلمان و ایران ضرورت ایجاب می‌کرد تا برای دوری از هرگونه اشتباه خواندن که در مفاهیم آیه تأثیر می‌گذاشت این امر صورت بگیرد.
فتح‌الله‌زاده با بیان اینکه برخی از این کتب به دلیل اینکه متأسفانه در دوره‌ای و مدتی از موزه خارج شده و به‌خوبی مراقبت نشده است، یادآور شد: به‌دلیل قدمت خیلی بالای این کتب و نوع جلد پوستی خود، تذهیب منحصر به فرد کار شده و بخش‌های بین سوره و مرتبط با آیات سجده که با آب طلا و طلاکوب مشخص است قابلیت عمر ماندگار را دارد که تا حدودی نیاز به مرمت و توجه دارد تا بتواند برای سال‌های بعدی خودش را نگه دارد.
به صفحه بزرگ‌ترین قرآنی که در این گنجینه نورانی است نگاه می‌کنم. آیاتی از سوره کهف را در آن می‌بینم و این آیه را «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّقِيمِ كَانُوا مِنْ آيَاتِنَا عَجَبًا»؛ صدای مدیر موزه در حالی که در حال توضیح و گفت‌وگو است در فضا می‌پیچد. فضای موزه به نسبت وسیع و هموار است، یک لحظه تمام ذهنم به مهم‌ترین رویداد تاریخی و واقعه سرزمین کربلا معطوف می‌شود. از نظرم می‌گذرد صحرای کربلا را که صدا در آن می‌پیچید، اما آنجا صحرا نبود و یک کهکشان از نور بود. به یاد می‌آورم که شیخ مفید در کتاب شریف و معتبر الارشاد آورده است: در میان غرفه نشسته بودم، شنیدم که حسین بن علی(ع) بر روی نیزه این آیه از قرآن را می‌خواند: «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّقِيمِ كَانُوا مِنْ آيَاتِنَا عَجَبًا».
