به گزارش پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علیها، حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی رئیس اداره موزه فاطمی در گفت‌وگویی به مناسبت هفته موزه و میراث فرهنگی به تشریح فعالیت ها و ویژه برنامه های یکساله موزه فاطمی پرداخت که در ادامه این گفت وگو را می خوانیم؛
سلام علیکم؛ در سال گذشته تغییرات چیدمانی موزه فاطمی چه بوده است؟
با عرض سلام به شما و مخاطبان گرامی ابتدا روز جهانی موزه و هفته میراث فرهنگی را گرامی می‌دارم و به موزه‌داران و همکاران خودم و همه خادمان این آستان مبارک که به نوعی میراث داران کریمه اهل بیت(س) هستند، تبریک و خداقوت عرض می‌کنم.
در گذشته موزه آستانه قم همچون اغلب موزه‌های ایران اصطلاحا شیء محور، چیدمان و چینش شده بود و علی‌رغم زحمات فراوان موزه‌داران و کارکنان پرتلاش آن، به لحاظ گفتمانی و چیدمانی نارسایی‌ها و ایراداتی داشت که لازم بود مطالعه و آسیب شناسی شده و در واقع با راهبرد و رویکرد نو و با رعایت حداکثری اصول موزه‌داری، بازچیدمان شود.
یکی از دغدغه‌های بجا در متولیان آستان و مسئولان حوزه فرهنگی، نبود تالار و یا گنجینه‌ی ویژه بارگاه فاطمی در موزه بود و آن‌چنان که باید به اهداف آستان مقدس کریمه اهل بیت(س) که این موزه متعلق به آن است، پرداخته نشده بود.
به همین منظور و برای حل این مسئله بررسی‌های دقیق و مطالعات گسترده‌ای صورت گرفت و نهایتا تصمیم بر این شد که یک تالار به صورت موضوعی و مفهومی با عنوان عترت ایجاد شود تا اشیاء و آثار متعلق به دوران اسلامی در آن با سناریو جدیدی چیدمان و چینش گردد.
در سال ۱۳۹۹ از فرصت تعطیلی کرونا استفاده کردیم و تغییر و تحول مثبت و اساسی را با الگوی «موزه محتواگرای توحیدمحور» ایجاد کردیم.
سال ۱۴۰۰ در واقع دوره آزمایشی بازگشایی موزه فاطمی با چیدمان جدید بود که به لطف الهی با اقبال و تحسین عوام و خواص از اقشار مختلف بازدیدکنندگان روبرو شده و ما با موفقیت و بازخوردگیری مطلوبی از این دوره عبور کردیم.
در سه ماهه پایانی سال گذشته، بر اساس بررسی ها و نظراتی که از صاحب نظران و عموم بازدیدکنندگان با علایق و سلایق مختلف دریافت کردیم؛ در کم و کیف چینش آثار برخی از گنجینه های تالار عترت بازنگری نموده و تغییرات مثبتی ایجاد کردیم. با رعایت اصول موزه‌داری و لحاظ حداقل‌های سناریو و روند چیدمان جدید؛ از تعداد آثار نمایش یافته در گنجینه اسلام و شیعیان، گنجینه زیارت و زائران و همچنین گنجینه ولایت و قرآن کاستیم و به حداقل ها بسنده کردیم. در گنجینه خدمات و خادمان که شامل گنجواره های مشاغل قدیمی و آیین هایی قدیمی می شود علاوه بر کاهش ده درصدی آثار نمایش یافته، سعی کردیم کیفیت نمایش آثار را ارتقا داده و جذاب‌تر سازیم.
در اسفند سال گذشته طراحی و ایجاد گنجواره آثار متبرک عتبات عالیات را داشتیم که در آستانه نیمه شعبان با حضور معاون فرهنگی و مدیر حرم مطهر رونمایی شده و به نمایش همگانی درآمد.
لطفا بخش‌های مختلف موزه آستان مقدس حضرت معصومه(س) را تشریح کنید.
به لطف بانوی کریمه و تطبق چیدمان جدید محتواگرا و آموزنده، تالار عترت با ۱۰ گنجینه و ۳۲ گنجواره و تالار عبرت با ۶ گنجینه و ۲۸ گنجواره ارزشمند از آثار باستانی، تاریخی، فرهنگی و هنری طراحی شده است.
علاقه‌مندان به موزه و میراث کریمه می‌توانند از ده‌ها گونه اشیاء موزه‌ای از جمله آثار باستانی و تاریخی چند هزارساله مِفرَغی و سفالینه، آثار شیشه و کاشی، آثار فلزی، آثارچوبی، پارچه و فرش‌ها، مهرها و نگین‌ها، تمبرها و سکه‌ها و مدال و نشان‌های ورزشی در گنجینه‌های تالار عبرت موزه فاطمی بازدید کنند.
همچنین، در تالار عترت موزه فاطمی که بر اساس آثار و دستاوردهای سفر تاریخی و تمدن ساز حضرت فاطمه معصومه(س) از شهر مدینه به شهر قم، بازچیدمان شده است، بازدیدکنندگان و دوست‌داران میراث فرهنگی می توانند در چیدمان تالار عترت، اشیای تاریخی و متبرک هزار ساله بارگاه شریف فاطمی از جمله کاشی‌های ۸۴۰ ساله مرقد مطهر فاطمی، آثار ضریح و گنبد قدیمی و صدها اثر نفیس دیگر مربوط به فرهنگ زیارت، فرهنگ خدمت، مشاغل و آیین‌ها و مراسم قدیمی و فرهنگ قرآنی به ویژه دست خط و قرآن‌های خطی منسوب به امامان معصوم(ع)، همچنین آثار متبرک عتبات عالیات را، مشاهده کنند.
بازدیدهای ویژه و آمار بازدیدکنندگان از موزه آستان به چه صورت بوده است؟
حضور و بازدید وزیر میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی کشورمان در ۹ دی ماه ۱۴۰۰ به دعوت موزه فاطمی انجام گرفت و بازدید چند سفیر از کشورهای خارجی از جمله سفرای آلمان، اتریش و تایلند، و شخصیت علمی و مذهبی از برخی کشورهای اروپایی و اسلامی در سه ماهه پایانی سال گذشته صورت گرفته است. آمار کلی بازدیدکنندگان موزه با وجود تعطیلات کرونایی در یکسال گذشته حدود ۵۰ هزار نفر بوده که نسبت یک ساله مشابه قبل از کرونا رشد ۲۰ درصدی و نسبت دوره کرونا رشد ۴۰ برابری را نشان می‌دهد.
همچنین تعداد گردشگران و توریست‌های خارجی حدود هزار نفر ثبت شده که از این تعداد ۵۰۰ نفر در ۲۰ گروه از موزه بازدید داشتند.
از ویژه برنامه‌های موزه فاطمی طرح بازدید بهارانه از موزه فاطمی است که در دوماهه منتهی به هفته میراث فرهنگی اجرا گردید و در قالب این طرح ۱۴ هزار دانش آموز قمی با بلیط رایگان و نیم بها از موزه فاطمی بازدید می نمایند.
بررسی ها نشان می دهد که در ایام معمولی ۷۰ درصد بازدیدکنندگان از شهر قم هستند ولی در ایام تعطیلات پیوسته مثل ایام نوروز یا دهه کرامت برعکس می‌شود و ۷۰ درصد زائران و گردشکران ایرانی و غیر ایرانی از موزه بازدید می‌کنند.
همچنین از کشورهای غربی مثل آمریکا، آلمان، اتریش، انگلستان، یونان و ترکیه گرفته تا لبنان، عراق و کویت، امارات، قطر، عربستان و تانزانیا و از کشورهای شرقی مثل هند، پاکستان و تایلند در سال گذشته توریست جذب موزه شده که در سه ماه پایانی سال گذشته، رشد ۵۰ برابری نسبت به مدت مشابه قبل از کرونا را نشان می‌دهد.
فراوانی بازدید توریست ها در سه ماهه پایانی سال گذشته حدود ۷۰۰ نفر بوده و در سه ماهه اخیر از قاره های اروپا و آسیا توریست داشتیم و بیشترین حضور توریست ها در این موزه از کشور ترکیه به تعداد ۲۵۰ نفر بود که در قالب چند گروه گردشگری انجام گرفت.
بازدید اسقف یونان، بازدید گروهی رئیس دانشگاه قفقاز به همراه رؤسای برخی مراکز علمی و اندیشکده‌های ترکیه و مسئولان مراکز موزه ای و اسنادی شهر کربلا از بازدیدهای ویژه موزه فاطمی در این مدت بود که با روایتگری متناسب راویان موزه فاطمی همراه بود.
به طور کلی یکی از دلایل اشتیاق توریست های مسلمان و غیرمسلمان به بازدید از موزه فاطمی بازچیدمان و چینش موضوعی و تخصصی اشیاء و آثار این موزه قدیمی است که در سال گذشته رقم خورده است.
جذاب‌ترین و مورد استقبال‌ترین بخش موزه آستان در سال گذشته کدام بخش ها بود؟
با توجه به تنوع بالای چهل گونه‌ای آثار موزه فاطمی برای سلیقه‌های گوناگون اعم از ایرانی و غیر ایرانی؛ گنجینه‌ها و آثار شاخص بسیار جذابی وجود دارد.
برای کودکان و نوجوانان بزرگترین‌های موزه مثل بزرگترین قرآن خطی ایران در دوره قاجار، گنجواره سلاح‌های گرم و سرد به ویژه نیزه بسیار بزرگ قاجاری، گنجواره آبزیان تاکسیدرمی شده و تندیس‌های سنگی خادمان حرم و… و همچنین برای عموم بازدید کنندگان گنجواره بیت النور یعنی عبادتگاه نمادین بانوی کرامت که با ترکیب آثار موزه‌ای و هنری فاخر ایجاد شده، قرآن‌های خطی منسوب امامان معصوم(ع)، آثار گنبد و ضریح‌ها و زیارت نامه‌های قدیمی حرم، مخصوصا کاشی‌های زرین فام مرقد مطهر حضرت معصومه(س) با قدمت۸۴۰ ساله، گنجواره مشاغل قدیمی و گنجواره آیین‌های قدیمی حرم، فرش بسیار بزرگ شاه عباسی که با قدمت صفوی که از عجایب هفت گانه فرش جهان است، بیشترین استقبال را داشته است.
آثار مفرغی چندهزارساله و درب‌های قدیمی حرم مطهر و قندیل‌ها و آثار روشنایی حرم نیز ازجمله جاذبه‌های پرطرفدار بازدیدکنندگان موزه فاطمی است.
در خصوص برنامه هایی که ویژه کارکنان و خادمان بارگاه فاطمی داشتید؛ بفرمایید؟
در سه ماهه پایانی سال گذشته به پیشنهاد و همکاری موزه، برای نخستین بار دوره آموزشی با عنوان «آشنایی با تاریخ آستان مقدس فاطمی با استناد به آثار موزه ای از سوی اداره آموزش آستان مقدس فاطمی، طرح ریزی و در قالب بازدید و روایتگری تاریخی از موزه فاطمی برای خادمان رسمی و افتخاری این آستان مقدس برگزار شد.
این دوره با هدف تبیین اهداف، رویدادها، آثار، برکات، و دستاوردهای مختلف سفر مجاهدانه و تمدن ساز بانوی کرامت، و آشنایی با پیشینه و تاریخ آستان مقدس فاطمی در ابعاد و جنبه‌های مختلف تاریخی، معماری، خدماتی و فرهنگی این آستان مقدس برگزار شد.
این دوره آموزشی و کارگاهی با روایتگری تاریخی و توضیحات مستند رئیس اداره موزه آستان مقدس فاطمی در ۱۴ جلسه ۲ ساعته در طول یک ماه برگزار شد. ۱۸۰ نفر از خادمان رسمی و ۸۰ نفر از خادمان افتخاری در این دوره آموزشی موزه پایه شرکت کردند.
ویژه برنامه های موزه فاطمی در ایام نوروز ۱۴۰۱ چه بوده است؟
موزه آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علیها در ایام نوروز ۱۴۰۱ هفت ویژه برنامه برای بازدیدکنندگان تدارک دیده است. در ایام نوروز ۱۴۰۱ زمان بازدید از ۸ ساعت در روز به ۱۰ ساعت افزایش یافت.
همچنین راهنمایان و راویان موزه به طور ویژه برای بازدیدکنندگان گروهی و گردشگران خارجی، در ایام نوروز با چیدمان جدید محتواگرای موزه فاطمی، تالار عترت و عبرت را با رویکرد «جهاد تبیین» و با هدف دانش افزایی و عبرت آموزی از آثار تاریخی، معرفی می کنند.
برگزاری «مسابقه میراث کریمه ۳» با استفاده های مجازی و سامانه مسابقات آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها، از عید باستانی نوروز تا عید اسلامی فطر با اهدای جوایز و متبرکات فاطمی از دیگر برنامه های موزه فاطمی در نوروز است. برگزاری مسابقه «هفت سین موزه‌ای» در ایام نوروز در موزه آستان مقدس بانوی کرامت، رونمایی از گنجینه متبرکات اهداشده از سوی عتبات عالیات و اماکن مقدس و نمایش گنجواره فصلی «هفت سین موزه ای» را از دیگر ویژه برنامه های نوروز ۱۴۰۱ بود.
با توجه به اهمیت ارائه توضیحات نسبت به آثار موزه ای، روایتگری موزه فاطمی به چه صورت بوده است؟
در سال گذشته به طور میانگین هفته ای ۵ بازدید گروهی از موزه فاطمی صورت گرفته است حدود ۲۵۰ برنامه روایتگری موزه فاطمی برگزار شده است. راهنمایان و راویان موزه، براساس سناریو و چیدمان و چینش جدید آثار به روایتگری می پردازند و دراین قالب درس ها، عبرت ها، پیام ها و نکته های نهفته در گنجینه و آثار شاخص موزه را به بازدیدکنندگان منتقل می کنند.
موزه فاطمی در سال گذشته چه خدمات تخصصی را برای علاقه مندان و بازدید کنندگان داشته است؟
ایجاد و افتتاح سامانه فروش بلیت مجازی و اینترنتی موزه فاطمی با ارائه تخفیفات ویژه، ایجاد سامانه اهدای نذورات و کمک‌های مالی به موزه فاطمی، جذب و دریافت آثار تاریخی و هنری اهدایی به موزه، اراده خدمات پژوهشی به متقاضیان و تهیه و انتشار بیش از هزار محتوای رسانه ای از جمله خدماتی است که در سال گذشته انجام شده است و ازنتایج آن می توان به افزایش چندبرابری اهداکننده آثار، افزایش تعداد بازدید کننده، افزایش درآمد موزه، سفارش تولیدات هنری به صورت افتخاری، و از همه اینها مهمتر معرفی موزه و ارتقاء جایگاه موزه در سطح ملی است.
با تشکر از شما اگر نکته پایانی مانده است بفرمایید.
موزه فاطمی از ابتدا مردم پایه بوده و از جمع آوری اشیاء و آثار اهدایی، وقفی و نذری مردم به بارگاه و موزه فاطمی شکل گرفته است بنابراین از عموم دوست‌داران میراث فرهنگی و صاحبان آثار تاریخی و هنری دعوت می‌کنم که با اهدای آثار ارزشمند خود نام خود را به عنوان واقف یا اهداگر در دفتر موزه ثبت کنند و یاد و نام خود را تاریخ این بارگاه نورانی جاودانه و ماندگار کنند.
همچنین هواداران و حامیان موزه می توانند حمایت های مالی هدایا و نذورات خود به موزه فاطمی را از طریق سامانه آنلاین در سایت آستان مقدس فاطمی اهدا کنند.
