پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها| خدمت کریمانه، نوعی از رفتار اجتماعی است که در آن افراد با نگرش مثبت، احترام و فداکاری به دیگران کمک می‌کنند. این رفتار می‌تواند شامل کمک به افراد نیازمند، انجام کارهای داوطلبانه، یا حتی رفتارهای ساده و روزمره مانند لبخندزدن یا تعارف‌کردن باشد. گسترش خدمت کریمانه در جامعه می‌تواند فواید بسیاری برای افراد و جامعه به‌طورکلی داشته باشد.
چند شاخصِ خدمت کریمانه در جامعه اسلامی
از جمله شاخص‌های اصلی کرامت و خدمت کریمانه این است که “توحید محور” باشیم. یعنی در تمام رفتارها و کردارها، در زندگی اجتماعی، محیط کار، زندگی شخص، و سایر امور زندگی، شاخص اصلی خدمت کریمانه، خداباوری و خدامحوری است. کسب رضای خدا، هدفی برتر در خدمت کریمانه به مخلوقات خداست.
علم همراه با عمل از دیگر شاخص‌های رفتار کریمانه است. یعنی انسان برای خودنمایی و برای صرفاً گزارش کاری خود، کاری را انجام ندهد، بلکه باید علم و عمل با یکدیگر همسو باشد. خدمت بی‌منت داشتن و حفظ عزت و کرامت نفس دیگران؛ همسویی علم و عمل در رفتار کریمان است.
در رفتار کریمانه، خدمت به همسایه و بستگان باید جز اولویت‌های ما باشد. دراین‌رابطه نباید کارهای کوچک را دست‌کم بگیریم. مثلاً محبت به مادر و پدر، خواهر و برادر، همسایه‌ها و دیگر بستگان که سفارش بسیار شده است، باعث می‌شود که از همین رفتارهای کوچک، شاخص‌های بزرگ کرامت را در جامعه ترویج بدهیم. توجه به کار کوچک را نباید دست‌کم بگیریم.
خدمت کریمانه، بایستی با گشاده‌رویی باشد. گشاده‌رویی و حسن خلق یکی از مصداق‌هایی است که باید در رفتار کریمانه به آن توجه کنیم. مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌های ما چرا این‌قدر محبوب هستند؟ چون حسن خلق جز محور اصلی زندگی آنهاست. فرد مسئول نباید در قبال افراد، با حالت خستگی باشد و یا بگوید وقت ندارم!
خدمتی کریمانه است که قبل از این که فردی درخواستی داشته باشد، باید نیازش را برآورده کنیم؛ یعنی همواره برای انجام خدمت آمادگی داشته باشیم. صبر و بردباری در انجام خدمت جز لوازم خدمت کریمانه است. ما باید پناهگاه دیگران باشیم. اگر فردی مشکلی دارد و به ما روی آورده است، نباید از مشکل او سوءاستفاده کنیم. بلکه باید به ویژه‌ترین حالت ممکن به مشکل فرد رسیدگی کنیم. حضرت علی (علیه‌السلام) در حدیثی می‌فرماید: احترام و تکریم به دیگران، احترام و تکریم به خود است.
از شاخصه‌های کرامت، خدمت به کسی است که به ما بدی کرده باشد، یا در سطح جامعه از جهاتی با ما همسو و هم سلیقه نیست، جزو اولویت‌های ما باید التفات به این امر باشد. اگر کسی غیبت کرده، خوبی او را بگوییم. اگر کسی به ما قرض نداده زمانی که می‌توانیم به او قرض بدهیم. اگر کسی به ما سلام نکرده ما به او سلام کنیم. در ابعاد اجتماعی و سیاسی هم همین‌طور، تمام اینها از شاخص‌های خدمت کریمانه است.
خدمت کریمانه در آینه کلام کریمان
در روایتی از حضرت علی (علیه‌السلام)، آمده است که: احترام‌گذاشتن و تکریم دیگران در حقیقت احترام‌گذاشتن و تکریم خود است و زیور آبروی انسان است. در واقع خدمت به دیگران در حقیقت خدمت به خود است و ازاین‌رو انسان نباید توقع تشکر داشته باشد؛ زیرا که بیشترین نفع را خود انسان برده است.
بنابراین، نشانه خدمت کریمانه این است که انسان خدمت را مقتضای خصلت کریمانه خود و دین خود بداند و انسان فرومایه همیشه در مقابل کاری که انجام می‌دهد، تقاضای پاداش دارد.
روایتی از امام باقر (علیه‌السلام) آمده است: کرامت اهل‌بیت (علیهم‌السلام) این‌گونه ایجاب می‌کند و سیره ما خاندان عترت این است که به سراغ کسی که از ما بریده می‌رویم و به کسی که به ما بدی کرده نیکی کنیم.
نخستین و مهم‌ترین و کارآمدترین خدمت کریمانه این است که انسان به کسی که به او بدی کرده است، خدمت کند، مثلاً به کسی که از او بریده است و این نمونه در اماکن متبرکه این‌چنین است که مثلاً با زائری که رفتار تندی با خادم حرم داشته، رفتار شایسته و خدمتگزارانه ای صورت گیرد.
بنا به روایتی که از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده؛ اگر کسی فقط در مقابل کسی که به او خوبی کرده رفتار خوبی داشته باشد، از رفتار کریمانه نیست.
امام سجاد (علیه‌السلام) در دعای صحیفه سجادیه از خداوند توفیق می‌طلبد که: در برابر کسی که خیانت کرده، رفتار مقابله‌به‌مثل نداشته باشد و به کسی که با او قهر کرده نیکی کند و به کسی که موقع قدرت نبخشیده، ببخشاید و هنگامی که شنیدم کسی غیبت من را کرده، من از خوبی‌های او بگویم
مطابق روایت معصومین (علیه‌السلام): انسان‌های باکرامت، صبرشان از همه بیشتر است. در روایت آمده است که انسان‌های باکرامت گشاده‌رو هستند و انسان‌های پست اگر کاری هم می‌کنند، با چهره‌های گرفته و درهم‌کشیده آن را انجام می‌دهند.
در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) نیز بیان شده که: سه چیز نشانه کرامت است و آن حُسن خلق، کظم غیظ و چشم‌پوشی است.
خیرخواهی، تسریع در خدمت نمودن و نیز صبر و حوصله و گشاده‌رویی از دیگر ویژگی‌های خدمت کریمانه است.
از دیگر نشانه خدمت کریمانه، انجام خدمت قبل از درخواست افراد و قبل از اعلام نیاز دیگران است و در روایتی از امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) آمده که: از کرامت این است که انسان عطیه و خدماتش را قبل از بیان دیگران، انجام دهد.
شیوه‌های گسترش کمی و کیفی خدمت کریمانه در کشور
شیوه‌های گسترش کمی خدمت کریمانه:
افزایش آگاهی: اولین قدم برای گسترش خدمت کریمانه، افزایش آگاهی مردم از اهمیت و فواید این رفتار است. این کار را می‌توان از طریق آموزش‌های عمومی، کمپین‌های تبلیغاتی و رسانه‌ها انجام داد.
ترویج الگوهای رفتاری: می‌توان با معرفی الگوهای شخصیتی و ترویج الگوهای رفتاری افراد کریم و باسخاوت در جامعه، مردم را به انجام این رفتار تشویق کرد. این کار را می‌توان از طریق معرفی داستان‌ها و نمونه‌هایی از افراد باکرامت در رسانه‌ها و همچنین از طریق آموزش‌وپرورش انجام داد.
ایجاد فرصت‌ها: برای اینکه مردم بتوانند خدمت کریمانه انجام دهند، باید فرصت‌هایی برای آنها ایجاد کرد. این کار را می‌توان از طریق سازماندهی برنامه‌های داوطلبانه، ایجاد گروه‌های جهادی و مراکز خیریه و حمایت از سازمان‌های غیرانتفاعی انجام داد.
تسهیل انجام خدمت کریمانه: می‌توان با تسهیل انجام خدمت کریمانه، مردم را به انجام این رفتار تشویق کرد. این کار را می‌توان از طریق کاهش موانع انجام خدمت کریمانه، مانند ارائه مشوق‌های مالیاتی یا تسهیلات اداری، انجام داد.
شیوه‌های گسترش کیفی خدمت کریمانه:
ترویج نگرش مثبت: برای اینکه خدمت کریمانه کیفی باشد، باید از نگرش مثبت و داوطلبانه افراد سرچشمه بگیرد. این کار را می‌توان با ترویج ارزش‌هایی مانند همدلی، شفقت و ایثار انجام داد.
افزایش مهارت‌ها: برای اینکه خدمت کریمانه مؤثر باشد، باید افراد مهارت‌های لازم برای انجام آن را داشته باشند. این کار را می‌توان از طریق آموزش‌وپرورش و ارائه دوره‌های آموزشی تخصصی از سوی نهادهای موفق در این زمینه مثل اعتاب مقدس انجام داد.
تقویت روابط مردمی و نهادی: برای اینکه خدمت کریمانه پایدار باشد، باید بر اساس روابط قوی و صمیمی بین افراد بنا شود. این کار را می‌توان از طریق ایجاد فرصت‌هایی برای تعامل و همکاری بین مردم انجام داد. اعتاب مقدس، امام‌زادگان و اماکن متبرکه و مساجد در این زمینه می‌توانند نقش مؤثر و مستمری ایفا نمی‌اند.
توجه به نیازهای فردی: برای اینکه خدمت کریمانه مناسب و مفید باشد، باید به نیازهای فردی افراد توجه کرد. این کار را می‌توان از طریق گفتگو با افراد نیازمند و درک نیازهای آنها انجام داد. سامانه نظرسنجی و نظرخواهی از عموم و نخبگان، سامانه جذب ایده و طرح‌های کاربردی و فرهنگی از راهکارهای مؤثر خواهد بود.
نتیجه اینکه گسترش خدمت کریمانه در جامعه نیازمند تلاش و همکاری همه افراد است. با استفاده از شیوه‌های کمی و کیفی مختلف، و برنامه‌ریزی راهبردی و راهبردی ستادی در سطوح ملی و استانی می‌توان این رفتار اسلامی و کارویژه مثبت را در جامعه ترویج کرد و از فواید آن برای افراد و جامعه به‌طورکلی بهره‌مند شد.
راهکارهای افزایش” مشارکت مردمی” در کارها و تولیدات فرهنگی:
افزایش مشارکت مردمی در فعالیت‌های فرهنگی، پویایی و غنای فرهنگ را به ارمغان می‌آورد و به تداوم و گسترش آن کمک می‌کند.
در اینجا به چند راهکار برای افزایش مشارکت مردمی در این زمینه اشاره می‌کنم:
ایجاد بستر مناسب
حمایت دولت نه بیشتر: دولت‌ها با ارائه تسهیلات و ایجاد زیرساخت‌های مناسب می‌توانند زمینه را برای فعالیت‌های فرهنگی مردمی فراهم کنند. اما از ورود مستقیم به عرصه فعالیت‌های فرهنگی مردم‌پایه پرهیز نماید.
قوانین و مقررات: وضع قوانین و مقرراتی که از فعالیت‌های فرهنگی مردمی حمایت می‌کنند و موانع را از سر راه آنها برمی‌دارند، ضروری است.
آموزش و فرهنگ‌سازی: آموزش و ارتقای سطح آگاهی مردم از اهمیت فرهنگ و نقش آنها در پویایی آن، گامی مهم در افزایش مشارکت مردمی است.
ایجاد فرصت‌های مشارکت
فراخوان عمومی: می‌توان با برگزاری فراخوان‌های عمومی برای تولید آثار فرهنگی، ایده‌ها و خلاقیت‌های مردم را به کار گرفت.
تشکل‌های مردمی: حمایت از تشکل‌های مردمی فعال در زمینه فرهنگ و ایجاد زمینه برای فعالیت آنها، راه موثری برای افزایش مشارکت مردمی است.
جشنواره‌ها و مسابقات: برگزاری جشنواره‌ها، پویش ها و مسابقات فرهنگی با جوایز ارزنده، انگیزه‌ی مردم را برای مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی افزایش می‌دهد.
توجه به سلایق و نیازهای مردم
تنوع فعالیت‌ها: برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های فرهنگی متنوع با توجه به سلایق و نیازهای مختلف مردم، مشارکت همگانی را به دنبال خواهد داشت.
مشارکت در تصمیم‌گیری: جلب نظر مردم در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های مربوط به فعالیت‌های فرهنگی، حس تعلق و مسئولیت آنها را افزایش می‌دهد.
دسترسی آسان: فراهم کردن دسترسی آسان به امکانات و برنامه‌های فرهنگی برای همه مردم، به خصوص اقشار کم‌برخوردار، نقش مهمی در افزایش مشارکت مردمی دارد.
استفاده از فناوری
شبکه‌های اجتماعی: استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای اطلاع‌رسانی، تبلیغات و برگزاری رویدادهای فرهنگی، راه موثری برای جلب مشارکت مردمی است.
سامانه‌های فرهنگی: می‌توان با طراحی و ارائه اپلیکیشن‌های فرهنگی، امکان دسترسی آسان مردم به فعالیت‌های فرهنگی را فراهم کرد.
آموزش فراگیر: برگزاری دوره‌های آموزشی مجازی و غیر حضوری در زمینه‌های مختلف فرهنگی، فرصت یادگیری و ارتقای مهارت‌های فرهنگی را برای همه مردم ایجاد می‌کند.
مشارکت در سطح محلی
شوراهای محلی: می‌توان با تشکیل شوراهای محلی فرهنگی و جلب نظر مردم در برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های فرهنگی در سطح محلات، مشارکت مردمی را افزایش داد.
فعالیت‌های محلی: حمایت از فعالیت‌های فرهنگی محلی، مانند برگزاری جشن‌ها و مراسم سنتی، به حفظ و تقویت فرهنگ بومی و افزایش مشارکت مردم در این زمینه کمک می‌کند.
ظرفیت‌سازی محلی: برگزاری دوره‌های آموزشی و توانمندسازی برای فعالان فرهنگی در سطح محلی، به ارتقای کیفیت فعالیت‌های فرهنگی و افزایش مشارکت مردمی می‌انجامد.
مشارکت مردمی در فعالیت‌های فرهنگی، یک ضرورت برای حفظ، توسعه و پویایی فرهنگ است. با استفاده از راهکارهای مختلف، می‌توان زمینه را برای افزایش مشارکت مردم در این زمینه فراهم کرد و از ثمرات آن بهره‌مند شد.
اقتدار ملی از طریق مشارکت مردمی و خدمت کریمانه به شیوه های مختلفی به وجود می آید:
مشارکت مردمی
اعتماد و همبستگی: زمانی که مردم در تصمیم گیری ها و فرآیندهای ملی مشارکت می کنند، احساس اعتماد و تعلق خاطر بیشتری به کشور خود پیدا می کنند. این امر منجر به همبستگی ملی قوی تر و تمایل بیشتر مردم برای حمایت از اهداف ملی می شود.
مالکیت و تعهد: هنگامی که مردم در تصمیم گیری ها مشارکت می کنند، احساس مالکیت بیشتری نسبت به نتایج آن تصمیمات دارند. این امر منجر به تعهد بیشتر آنها به اجرای آن تصمیمات و دستیابی به اهداف ملی می شود.
نوآوری و خلاقیت: مشارکت مردمی طیف وسیع تری از ایده ها و دیدگاه ها را به میز مذاکره می آورد. این امر می تواند منجر به نوآوری و خلاقیت بیشتر در حل مشکلات و یافتن راه حل های جدید برای چالش های ملی شود.
توانمندسازی و ظرفیت سازی: مشارکت مردمی به مردم فرصتی می دهد تا مهارت ها و دانش خود را ارتقا دهند و در تصمیم گیری هایی که بر زندگی آنها تأثیر می گذارد، مشارکت کنند. این امر می تواند منجر به توانمندسازی و ظرفیت سازی بیشتر مردم شود و به نوبه خود به تقویت اقتدار ملی کمک کند.
خدمت کریمانه
فداکاری و از خودگذشتگی: زمانی که رهبران و مقامات با فداکاری و از خودگذشتگی خدمت می کنند، الگویی برای مردم ایجاد می کنند و آنها را به دنبال کردن منافع ملی به جای منافع شخصی تشویق می کنند.
عدالت و انصاف: خدمت کریمانه به معنای تضمین عدالت و انصاف برای همه مردم است. این امر منجر به افزایش اعتماد و احترام مردم به دولت و تقویت اقتدار ملی می شود.
صداقت و شفافیت: مقامات و مسولان باید با مردم صادق و شفاف باشند. این امر اعتماد مردم را جلب می کند و به آنها اطمینان می دهد که منافع آنها در اولویت قرار دارد.
مسئولیت پذیری: مدیران و مقامات دولتی باید در قبال اعمال خود پاسخگو باشند. این امر به مردم اطمینان می دهد که از قدرت خود به درستی استفاده می شود و در صورت لزوم به حساب آنها رسیدگی می شود.
در مجموع، مشارکت مردمی و خدمت کریمانه دو ستون اصلی اقتدار ملی هستند. زمانی که این دو اصل به طور همزمان به کار گرفته شوند، می توانند به ایجاد کشوری قوی، متحد و مرفه کمک کنند.
علاوه بر موارد فوق، موارد زیر نیز می تواند به تقویت اقتدار ملی از طریق مشارکت مردمی و خدمت کریمانه کمک کند:
حاکمیت قانون: حاکمیت قانون به معنای اطمینان از اعمال قانون به طور عادلانه و یکسان برای همه مردم است. این امر به ایجاد نظم و ثبات در جامعه و تقویت اعتماد مردم به دولت کمک می کند.
احترام فرهنگ های بومی: احترام به بومی و محلی برای ایجاد جامعه ای عادلانه و منصفانه ضروری است. این امر به نوبه خود به تقویت انسجام اجتماعی و اقتدار ملی کمک می کند.
مشارکت در جامعه بین المللی: مشارکت فعال در جامعه بین المللی می تواند به ارتقای وجهه کشور و تقویت روابط آن با سایر کشورها کمک کند.
در نهایت، اقتدار ملی یک مفهوم پویا و پیچیده است که تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می گیرد. مشارکت مردمی و خدمت کریمانه دو عنصر کلیدی هستند که می توانند به ایجاد اقتدار ملی قوی و پایدار کمک کنند.
نویسنده: حجت‌الاسلام محمدباقر مشکاتی
