پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها| فارغ از ریشه‌های تاریخی و وجود زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی و مذهبی در مردم متدین و تاریخ‌ساز شهر مقدس قم، تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی که به دنبال حذف تدریجی احکام اسلام از قوانین کشور بود، خشم روحانیون و مردم مذهبی ایران را برانگیخت و جرقه اعتراضات را از قم زد و نیز وجود نارضایتی عمومی از اوضاع سیاسی و اجتماعی ناشی از دیکتاتوری، فساد و وابستگی رژیم پهلوی به غرب، امام خمینی را بر آن داشت که با سخنرانی‌های روشنگرانه و شجاعانه خود، مردم را علیه رژیم پهلوی بسیج نموده و به آنها ایمان، امید و انگیزه مبارزه دهد و زمینه را برای وقوع یک قیام مردمی در نیمه خرداد ۱۳۴۲ فراهم نماید؛ حادثه‌ای سرنوشت‌ساز که در کمتر از دو دهه به پیروزی انقلاب اسلامی ایران منجر گردید.
قیام نیمه خرداد ۴۲، پیامدهایی داشت که سرکوب شدید مخالفان رژیم و دستگیری و تبعید امام خمینی به ترکیه، با وحشیانه‌ترین شکل ممکن و شهادت و مجروح شدن شمار زیادی از معترضان در جریان قیام ۱۵ خرداد و تداوم مبارزات و گسترش نهضت اسلامی به سراسر ایران، از پیامدها و نتایج آن به شمار می‌رود.
بنابراین قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ قم، نقطه عطفی در تاریخ ایران و نهضت امام خمینی بود که تأثیرات عمیقی بر روند انقلاب اسلامی ایران گذاشت. این رویداد، با برانگیختن ایمان، امید و اتحاد مردم و آغاز مبارزات انقلابی، مسیر را برای تسریع در پیروزی انقلاب اسلامی باز کرد. ازاین‌روی بایسته است با نگاهی به عوامل، زمینه‌ها و ریشه‌های قیام نیمهٔ خرداد قم، درس‌ها و عبرت‌های نهفته در این قیام مردمی علیه رژیم طاغوتی را بازشناسی کنیم تا الهام‌بخش و روشنگر مسیر پر فراز و نشیب نظام اسلامی باشد.
اهمیت و ضرورت گرامیداشت قیام ۱۵ خرداد قم
امروزه گرامیداشت این قیام مردمی و الهی بسیار حائز اهمیت بوده و بازشناسی ابعاد تأثیرگذاری آن ضرورت مضاعف دارد؛ چراکه حادثه‌ای بسیار تعیین‌کننده، الهام‌بخش و امیدآفرین در مسیر نهضت اسلامی بود و ما همواره نیازمند به زنده نگهداشتن و درس‌گرفتن از این قیام مبتنی بر هویت و فرهنگ اسلامی هستیم؛ لذا شایسته است ابتدا اشاره به آثار و برکات بزرگداشت هرساله این روز مهم داشته باشیم که تعطیلی این روز بزرگ از سوی امام خمینی نیز در راستا صورت‌گرفته است؛
حفظ و نشر ارزش‌های انقلاب: گرامیداشت ۱۵ خرداد، به حفظ و نشر ارزش‌های والای انقلاب اسلامی ایران، مانند توحید و دین‌مداری، آزادی، عدالت، استقلال و شهادت و دیگر ارزش‌های دینی و هویتی ایران اسلامی کمک می‌کند.
ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت: ایام گرامیداشت قیام ۱۵ خرداد، فرصتی برای ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت در میان نسل جوان و یادآوری رشادت‌ها و فداکاری‌های شهدا و ایثارگران انقلاب اسلامی، برای آنها است.
تجلیل از رهبری امام خمینی: ایام نیمه خرداد، فرصتی برای تجلیل از رهبران نهضت اسلامی و تبیین نقش برجسته امام خمینی بنیان‌گذار مبارزات و پیروزی انقلاب اسلامی ایران است.
فرصت بررسی ریشه‌ها و پیامدها: ایام نیمه خرداد، فرصت مغتنمی است که باید به بررسی ابعاد و عوامل اجتماعی و سیاسی و زمینه‌ها و ریشه‌های فرهنگی و مذهبی قیام ۱۵ خرداد پرداخت و نیز پیامدهای مختلف این قیامِ آغازین و به‌تبع آن آثار و دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران را تبیین و بازگویی نمود.
بازشناسی خاستگاه انقلاب اسلامی ایران: قم را می‌توان اصلی‌ترین خاستگاه انقلاب اسلامی ایران دانست؛ نقش قم و عناصر و داشته‌های بی‌بدیل آن در شکل‌گیری، پیروزی و تداوم انقلاب اسلامی ایران، بر کسی پوشیده نیست، اما همواره نیاز به یادآوری و بازگویی دارد؛ چرا که واقعیت‌های تاریخی همچنان در معرض تحریف و سانسور آگاهانه و ناآگاهانه با حجاب معاصرت و گذشت زمان است.
لذا نیمه خرداد از فرصت‌های مغتنم برای تبیین نقش تعیین‌کننده شهر مقدس قم با محوریت آستان نورانی کریمه اهل‌بیت علیهم‌السلام در نهضت امام خمینی (ره) است که نقش‌آفرینی حوزه و روحانیت و نهاد مرجعیت و نیز مردم مذهبی و ولایی شهر مقدس قم نیز در سایه عنایات آن وجود بابرکت، باز تبیین و بازشناسی می‌شود.
فرصت تبیین عبرت‌ها و درس‌ها: قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ مردم شهر مقدس قم به‌عنوان خاستگاه انقلاب اسلامی؛ نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران بود که درس‌ها و عبرت‌های بسیاری برای ما به ارمغان گذاشت. تبیین و بازشناسی عبرت‌های قیام برای عبور و پرهیز از تکرار، تشریح و بازنمایی درس‌های قیام برای الهام‌گیری و کاربست آنها، از آثار بزرگداشت این قیام مردمی است.
عبرت‌ها و درس‌هایی از قیام ۱۵ خرداد قم
قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ حادثه تاریخی و اثرگذاری در تاریخ معاصر ایران بود که درس‌ها و عبرت‌های بسیاری برای ما به ارمغان گذاشته است. برخی از مهم‌ترین این عبرت‌ها و درس‌ها عبارتند از:
۱. قدرت ایمان و اتحاد مردم: قیام ۱۵ خرداد نشان داد که ایمان و اتحاد مردم می‌تواند قدرتی شکست‌ناپذیر باشد. علی‌رغم سرکوب شدید رژیم پهلوی، مردم ایران با ایمانی راسخ و قلبی متحد به خیابان‌ها ریختند و صدای اعتراض خود را به گوش جهانیان رساندند. در قیام ۱۵ خرداد، مردم ایران با اتکا به ایمان قوی مذهبی خود و با وجود تفاوت‌های قومی، مذهبی و سیاسی، در مقابل ظلم رژیم پهلوی متحد شدند. این اتحاد و ایمان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌ها و عوامل پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز محسوب می‌شود.
۲. نقش رهبری روحانیت: امام خمینی (ره) در رهبری قیام ۱۵ خرداد نقشی اساسی ایفا کردند. سخنرانی‌های کوبنده و شجاعانه ایشان، مردم را به مبارزه علیه ظلم و ستم رژیم پهلوی تشویق و ترغیب کرد. امام خمینی (ره) با سخنرانی‌های روشنگرانه و هدایت مبارزات مردم، و تبیین ظلم و ستم رژیم پهلوی و انجام اقدامات سیاسی مناسب نقشی محوری در قیام ۱۵ خرداد ایفا کردند. این نقش‌آفرینی نشان داد که در هر مبارزه‌ای، وجود یک رهبر آگاه و توانمند می‌تواند رمز پیروزی باشد و روحانیت می‌تواند در مبارزات مردمی نقش هدایتگری و راهبری داشته باشد.
۳. ضرورت مبارزه با ظلم و ستم: قیام ۱۵ خرداد به‌وضوح نشان داد که مردم ایران در برابر ظلم و ستم سکوت نخواهند کرد و حاضرند برای احقاق حقوق خود جان‌فشانی کنند. این قیام آغازی بر مبارزات طولانی مردم ایران علیه رژیم پهلوی بود که سرانجام به پیروزی انقلاب اسلامی ایران منجر شد. درس مهم قیام ۱۵ خرداد این است که در مقابل ظلم و ستم باید ایستادگی کرد و برای رسیدن به آزادی و عدالت مبارزه کرد. این قیام جرقه‌ای بود که به‌تدریج به شعله‌های انقلاب اسلامی تبدیل شد و سرانجام رژیم ستم‌شاهی پهلوی را سرنگون کرد.
۴. فداکاری و از خودگذشتگی: بسیاری از مردم قم و برخی شهرهای دیگر ایران، در جریان قیام ۱۵ خرداد به شهادت رسیدند یا مجروح شدند؛ شهدای قم بالغ بر یک‌صد نفر بوده که ۱۷ نفر از این شهدای والامقام در قم مدفون هستند. فداکاری و از خودگذشتگی شهدا و ایثارگران این قیام، راه را برای آزادی و استقلال ایران هموار کرد، و درس ایثار و شهادت را به ما آموخت و نشان داد که برای رسیدن به عدالت و ارزش‌های اسلامی باید بها پرداخت کرد و باید فداکاری کرد و از خود گذشت.
۵. ضرورت بصیرت و آگاهی: قیام ۱۵ خرداد نشان داد که مردم ایران مردمی بصیر و آگاه هستند. این مردم با درک صحیح از ظلم و ستم رژیم پهلوی، خواستار تغییروتحول در کشور بر مبنای دین و مذهب خویش بودند و لذا به پا خاستند و برای احقاق حقوق خود مبارزه کردند. این آگاهی مردم ایران که از شهر مقدس قم به رهبری روحانیت آغاز شد، نشان می‌دهد که همواره برای رسیدن به اهدافمان باید بصیر و آگاه باشیم و با شناخت درست از دشمن درونی و بیرونی و انتخاب راه درست مبارزه، به میدان مبارزه قدم بگذاریم.
۶. نقش رسانه‌ها: رسانه‌ها هر چند اندک، در انعکاس اخبار قیام ۱۵ خرداد و رساندن صدای مردم به جهانیان نقش مهمی ایفا کردند. این امر نشان می‌دهد که رسانه‌ها می‌توانند ابزاری قدرتمند برای مبارزه با ظلم و ستم باشند و لذا نباید از نقش افشاگری و روشنگری انواع رسانه‌های جمعی در مسیر انقلاب اسلامی غافل شد.
۷. وحدت ملی: قیام ۱۵ خرداد نشان داد که وحدت ملی می‌تواند سد محکمی در برابر دشمنان باشد. مردم ایران با وجود اختلافات قومی، مذهبی و سیاسی، در این قیام متحد شدند و علیه ظلم و ستم رژیم پهلوی به پا خاستند. این نشان می‌دهد که برای رسیدن به پیروزی، وحدت ملی و همبستگی تمام اقشار جامعه ضروری است.
۸. قدرت امید و باور: قیام ۱۵ خرداد به مردم ایران نشان داد که حتی در تاریک‌ترین شرایط رژیم طاغوتی پهلوی نیز باید امیدوار بود. این قیام ایمان و باور را در دل مردم ایران زنده کرد و به مردم ایران امید و عزم تازه بخشید و به آنها نشان داد که می‌توانند برای آینده‌ای بهتر مبارزه کنند و برای رسیدن به اهدافشان تلاش کنند.
۹. ناپایداری ظلم و ظالم: قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ به ما نشان داد که هیچ قدرت ظالمی ابدی نیست و ظالمان دیریازود به سزای اعمال خود خواهند رسید. امروزه نیز یادآوری قیام ۱۵ خرداد و درس‌ها و عبرت‌های آن می‌تواند به ما در مبارزه با ظلم و ستم جهانی، دفاع از حقوقمان و ساختن جامعه‌ای عادلانه و بدون فساد و تبعیض کمک کند.
۱۰. بازشناسی مردم ایران: قیام مردم ولایی شهر مقدس قم و به‌تبع آن مردم شهرهای دیگر ایران اسلامی، ثابت کرد که مردم ایران مردمی شجاع و آزادی‌خواه، باایمان، متحد، فداکار، بابصیرت، آگاه و حافظ وحدت ملی هستند که حاضرند همواره برای حقوق خود جان‌فشانی کنند. از همین روی است که انقلاب اسلامی ایران ریشه در باورها و ارزش‌های دینی مردم ایران دارد و مردم ایران با داشته‌های هویتی و دینی خود می‌تواند همواره ظلم و ستم ظالمان به مردم را از بین ببرد و عدالت و آزادی را تضمین کنند.
حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی
