پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها| در سپهر آسمان معارف قرآنی، آیات بسیاری ستاره راه هدایت و سعادت بشری هستند. طرح ملی «زندگی با آیه ها» با شعار محوری «امت پیروز» در ماه مبارک رمضان، فرصتی مغتنم برای تدبر و تعمق در این آیات نورانی فراهم آورده است. آیه ۲۶ سوره اسراء، به عنوان آیه برگزیده این طرح، آیه‌ای جامع و راهگشا در زمینه روابط اجتماعی، مسئولیت‌پذیری و اعتدال اقتصادی است: «وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا»: «و حق خویشاوندان را ادا کن، و [همچنین حق] مستمند و در راه مانده را، و هرگز اسراف و تبذیر مکن.» این آیه شریفه، حاوی نکات مهمی است که در ادامه به اختصار به تبیین آنها می‌پردازیم:
حق خویشاوندان: آیه بر ضرورت توجه به خویشاوندان و ادای حق آنها تاکید دارد. این حق، می‌تواند شامل کمک‌های مالی، حمایت‌های عاطفی و معنوی و حفظ روابط حسنه باشد.
حق مستمندان: توجه به نیازمندان و فقرا، از دیگر آموزه‌های این آیه است. کمک به مستمندان، نه تنها وظیفه‌ای انسانی و اخلاقی است، بلکه نقش مهمی در کاهش نابرابری‌های اجتماعی و ایجاد جامعه‌ای سالم و پویا دارد.
حق در راه ماندگان: ابن‌السبیل یا در راه مانده، به کسانی گفته می‌شود که به دلیل سفر یا حوادث غیرمترقبه، نیازمند کمک و مساعدت هستند. یاری رساندن به این افراد، از جمله مصادیق بارز نیکوکاری و انسان‌دوستی است.
نهی از تبذیر: در انتهای آیه، از اسراف و تبذیر نهی شده است. تبذیر، به معنای هدر دادن نعمت‌ها و استفاده نادرست از امکانات است. این عمل، نه تنها از نظر اقتصادی زیانبار است، بلکه از نظر اخلاقی و مسئولیت پذیری نیز مذموم است و موجب سلب برکت از زندگی می‌شود.
به امید آنکه با تدبر در این آیه شریفه و عمل به آموزه‌های آن، گامی در جهت تحقق جامعه‌ای عادلانه، همدل و آباد برداریم و مشمول وعده «امت پیروز» شویم.
رهیافتی از آیه در روابط خویشاوندی و خانوادگی
آیه ۲۶ سوره اسراء نقشی اساسی و چند وجهی در تقویت و بهبود روابط خویشاوندی و خانوادگی ایفا می‌کند. این آیه پرمضمون با تأکید بر اولویت‌بخشی به خویشاوندان، ترویج صله رحم، ایجاد حس همبستگی، انتقال ارزش‌های اخلاقی و حل اختلافات، نقش کلیدی در تقویت و بهبود روابط خویشاوندی و خانوادگی ایفا می‌کند و خانواده را به یک واحد مستحکم و پایدار تبدیل می‌کند:
آیه با عبارت “وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ” (و حق خویشاوندان را ادا کن) به صراحت بیان می‌کند که خویشاوندان، به ویژه خویشاوندان نیازمند، در انفاق و نیکوکاری در راس اولویت قرار دارند. این امر، موجب تقویت پیوندهای خانوادگی و ایجاد حس مسئولیت‌پذیری نسبت به اعضای خانواده می‌شود. با توجه به نیازهای خویشاوندان، مشکلات اقتصادی خانواده کاهش یافته و سطح رفاه و آسایش اعضای خانواده ارتقا می‌یابد.
دستور به ادای حق خویشاوندان، تداعی‌کننده سنت حسنه صله رحم است. صله رحم، تنها به کمک‌های مالی محدود نمی‌شود، بلکه شامل دیدار و ارتباط با خویشاوندان، جویا شدن از احوال آنها، شرکت در شادی‌ها و غم‌هایشان و تلاش برای رفع مشکلاتشان نیز می‌شود. صله رحم، موجب افزایش صمیمیت و محبت بین اعضای خانواده شده و از بروز اختلافات و کدورت‌ها جلوگیری می‌کند. با عمل به این آیه، یک شبکه حمایتی قوی در بین اعضای خانواده ایجاد می‌شود. در این شبکه، اعضای خانواده در مواقع نیاز به یکدیگر کمک می‌کنند و از همدیگر حمایت می‌کنند. وجود یک شبکه حمایتی قوی، موجب احساس امنیت و آرامش در بین اعضای خانواده می‌شود و از بروز مشکلات روحی و روانی جلوگیری می‌کند.
عمل به این آیه توسط بزرگترهای خانواده، یک الگوی رفتاری مناسب برای نسل‌های جوان‌تر ارائه می‌دهد. نسل‌های جوان‌تر، با مشاهده این رفتارها، ارزش‌های اخلاقی و دینی مانند ایثار، فداکاری، همدلی و همیاری را می‌آموزند. با انتقال این ارزش‌ها، بنیان‌های اخلاقی خانواده تقویت شده و خانواده به یک محیط سالم و تربیت‌کننده تبدیل می‌شود. آیه، به طور غیرمستقیم، توصیه به گذشت و بخشش در روابط خانوادگی دارد. با گذشت و بخشش، اختلافات و کدورت‌ها از بین رفته و روابط خانوادگی بهبود می‌یابد. عمل به این آیه، موجب می‌شود که اعضای خانواده برای حل اختلافات و آشتی با یکدیگر تلاش کنند و از ایجاد فاصله‌های عاطفی جلوگیری کنند.
رهیافتی از آیه در حوزه روابط اجتماعی
آیه ۲۶ سوره اسراء، رهیافتی چند وجهی برای اصلاح و تقویت روابط اجتماعی در جامعه اسلامی ارائه می‌دهد. به طور کلی، این آیه، با تأکید بر تقویت روابط خانوادگی، گسترش احسان و نیکوکاری، ترویج فرهنگ اعتدال و پرهیز از اسراف، رهیافتی جامع برای اصلاح و تقویت روابط اجتماعی در جامعه اسلامی ارائه می‌دهد و جامعه را به سمت همبستگی، عدالت و تعالی سوق می‌دهد:
اولویت‌بخشی به نزدیکان و احیای سنت صله رحم از پیام های آیه است. این آیه با عبارت “وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ” (و حق خویشاوندان را ادا کن) بر اهمیت و اولویت‌بخشی به روابط خانوادگی و خویشاوندی تأکید می‌کند. این امر، سنگ بنای روابط اجتماعی سالم را تشکیل می‌دهد. با تقویت این روابط، حس همبستگی، تعاون و مسئولیت‌پذیری در جامعه افزایش می‌یابد.دستور به ادای حق خویشاوندان، تداعی‌کننده سنت حسنه صله رحم است. صله رحم، نه تنها موجب افزایش طول عمر و برکت در زندگی می‌شود، بلکه به تقویت پیوندهای عاطفی و اجتماعی و کاهش اختلافات و کدورت‌ها کمک می‌کند.
آیه شریفه با ذکر “وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ” (و [همچنین حق] مستمند و در راه مانده را)، دایره توجه و احسان را گسترش می‌دهد و جامعه را به سمت همدلی و همیاری با نیازمندان توجه می‌دهد. این امر، موجب کاهش نابرابری‌های اجتماعی و ایجاد جامعه‌ای عادلانه‌تر می‌شود. آیه، تک تک افراد جامعه را در قبال نیازمندان مسئول می‌داند. این مسئولیت اجتماعی، تنها به کمک‌های مالی محدود نمی‌شود، بلکه شامل حمایت‌های عاطفی، معنوی و تلاش برای رفع مشکلات آنها نیز می‌شود.
این آیه با نهی از تبذیر (“وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا”)، بر اهمیت مدیریت منابع و پرهیز از اسراف تأکید می‌کند. این امر، نه تنها به حفظ منابع برای نسل‌های آینده کمک می‌کند، بلکه از ایجاد تبعیض و نابرابری در جامعه نیز جلوگیری می‌کند نهی از تبذیر، در تقابل با فرهنگ مصرف‌گرایی قرار دارد. طبق مضامین آیه جامعه اسلامی باید به سمت مصرف بهینه و پرهیز از تجمل‌گرایی و مصرف گرایی و اسراف حرکت کند.
آیه نورانی با تأکید بر ادای حقوق خویشاوندان، نیازمندان و در راه ماندگان، به ایجاد جامعه‌ای متوازن و متعادل کمک می‌کند. در این جامعه، حقوق همه افراد، بدون توجه به موقعیت اجتماعی و اقتصادی آنها، رعایت می‌شود. با عمل به این آیه، بسیاری از آسیب‌های اجتماعی مانند فقر، بیکاری، بی‌خانمانی و انزوا پیشگیری و کاهش می‌یابد و جامعه به سمت سلامت و پویایی حرکت می‌کند.
رهیافتی از آیه در سطح ملی و مقاومت اسلامی
آموزه‌های چهارگانه‌ی آیه ۲۶ سوره اسراء می‌توانند تأثیر عمیقی در سطح ملی ایران اسلامی و جبهه مقاومت اسلامی داشته باشند. آموزه‌های چهارگانه آیه ۲۶ سوره اسراء، دارای ظرفیت بالایی برای ایجاد تحول مثبت در سطح ایران اسلامی و جبهه مقاومت اسلامی هستند. با عمل به این آموزه‌ها، می‌توان به تقویت انسجام اجتماعی، توسعه اقتصادی عادلانه، ارتقای اخلاق و معنویت، و تقویت همبستگی و وحدت در جبهه مقاومت دست یافت:
آموزه ی پرداخت به ذی‌القربی (خویشاوندان)؛ در سطح ملی، این آموزه می‌تواند به تقویت حس تعلق و مسئولیت‌پذیری در بین اقوام و گروه‌های مختلف جامعه ایران کمک کند. با توجه به تنوع فرهنگی و قومیتی در ایران، تأکید بر این آموزه می‌تواند به کاهش اختلافات و افزایش وحدت ملی منجر شود . آموزه‌ی کمک به مسکین و ابن‌السبیل (نیازمندان و در راه ماندگان) در سطح ملی، به ترویج فرهنگ انفاق، نیکوکاری و حمایت اجتماعی کمک می‌کند. این امر، موجب کاهش فقر و نابرابری در جامعه شده و به تقویت انسجام اجتماعی و افزایش اعتماد عمومی می‌انجامد.
آموزه‌ی پرهیز از تبذیر (اسراف) در سطح ملی، به مدیریت بهینه منابع، کاهش هزینه‌های غیرضروری و جلوگیری از فساد کمک می‌کند. با صرفه‌جویی در منابع و تخصیص درست آنها، می‌توان به توسعه اقتصادی پایدار و عادلانه دست یافت. پرهیز از اسراف و توجه به مصرف بهینه، به تقویت تولید ملی و کاهش وابستگی به واردات کمک می‌کند.
عمل به این آموزه‌ها، به ترویج ارزش‌های اسلامی مانند عدالت، احسان، سخاوت و انفاق در جامعه کمک می‌کند. عمل به این آیه در سطح کلان ملی به کاهش آسیب‌های اجتماعی منجر می شود. با گسترش این ارزش‌ها، آسیب‌های اجتماعی مانند فقر، اعتیاد، فساد و خشونت کاهش می‌یابد و جامعه به سمت سلامت و سعادت حرکت می‌کند.
آموزه‌ی پرداخت به ذی‌القربی (خویشاوندان در سطح جبهه مقاومت، می‌تواند به تقویت روابط بین گروه‌های مختلف مقاومت در کشورهای مختلف کمک کند. با توجه به اشتراکات دینی، فرهنگی و تاریخی بین این گروه‌ها، تأکید بر این آموزه می‌تواند به افزایش همبستگی و وحدت در جبهه مقاومت منجر شود. آموزه‌ی کمک به مسکین و ابن‌السبیل در سطح جبهه مقاومت، به ترویج فرهنگ حمایت از مردم مظلوم و نیازمند در کشورهای درگیر جنگ و بحران کمک می‌کند. این امر، موجب افزایش محبوبیت و مشروعیت جبهه مقاومت در بین مردم منطقه می‌شود.
در سطح جبهه مقاومت نیز آموزه‌ی پرهیز از تبذیر و ریخت و پاش، به مدیریت بهینه منابع مالی، کاهش هزینه‌های غیرضروری و جلوگیری از فساد کمک می‌کند. با صرفه‌جویی در منابع و تخصیص درست آنها، می‌توان به تأمین منابع مالی پایدار برای فعالیت‌های مقاومت دست یافت. همچنین پرهیز از اسراف و توجه به تولید داخلی، به تقویت خودکفایی و استقلال جبهه مقاومت کمک می‌کند.
عمل به این آموزه‌ها، به ترویج ارزش‌های اسلامی مانند ایثار، فداکاری، شهادت‌طلبی و عدالت‌خواهی در بین رزمندگان جبهه مقاومت کمک می‌کند. با گسترش این ارزش‌ها، روحیه مقاومت و ایستادگی در برابر ظلم و استکبار تقویت می‌شود و جبهه مقاومت به یک نیروی قدرتمند و شکست‌ناپذیر تبدیل می‌شود.
رهیافتی از آیه به سوی تمدن اسلامی و زمینه سازی ظهور
آموزه‌های آیه ۲۶ سوره اسراء نقش مهمی در ارتقای فرهنگ عمومی و احیای تمدن اسلامی دارند، که این خود زمینه‌ساز ظهور منجی موعود (عج) است. این نقش و تأثیر را می‌توان در ابعاد مختلف بررسی کرد. این آموزه‌ها، با ارتقای فرهنگ عمومی، اصلاح الگوی مصرف، تقویت بنیان خانواده، ایجاد جامعه‌ای عادلانه و متوازن، نقش مهمی در احیای تمدن اسلامی و زمینه‌سازی برای ظهور منجی موعود (عج) ایفا می‌کنند. عمل به این آموزه‌ها، وظیفه‌ای همگانی است و همه افراد جامعه باید در این راستا تلاش کنند.
تأکید بر “حق خویشاوندان، مسکینان و در راه ماندگان” فرهنگ احسان، انفاق و کمک به نیازمندان را در جامعه گسترش می‌دهد. این امر موجب تقویت همبستگی اجتماعی، کاهش فقر و نابرابری و افزایش امید به آینده می‌شود. با ترویج این فرهنگ، جامعه به سمت همدلی، مهربانی و تعاون حرکت می‌کند و افراد نسبت به مشکلات یکدیگر بی‌تفاوت نیستند. نهی از “تبذیر” به اصلاح الگوی مصرف، مدیریت بهینه منابع و جلوگیری از هدر رفتن سرمایه‌ها کمک می‌کند. این امر موجب تقویت بنیه اقتصادی جامعه و ایجاد فرصت‌های بیشتر برای توسعه و پیشرفت می‌شود. با ترویج این آموزه، می‌توان با فرهنگ مصرف‌گرایی و تجمل‌گرایی که از موانع پیشرفت جامعه اسلامی است، مقابله کرد. دستور به “پرداخت حق خویشاوندان” موجب تقویت روابط خانوادگی و ارتباطات خویشاوندی، افزایش صمیمیت و محبت بین اعضای خانواده و حفظ سنت صله رحم می‌شود. خانواده سالم و مستحکم، نقش مهمی در تربیت نسل صالح و متعهد به ارزش‌های اسلامی دارد. با عمل به این آموزه‌ها، ثروت به صورت عادلانه‌تر در جامعه توزیع می‌شود و از تمرکز ثروت در دست عده‌ای خاص جلوگیری می‌شود. این امر موجب کاهش فاصله طبقاتی، افزایش عدالت اجتماعی و ایجاد جامعه‌ای متوازن و پایدار می‌شود. عمل فراگیر به این آیه آمادگی برای ظهور منجی را تقویت می کند. جامعه‌ای که بر پایه این آموزه‌ها شکل گرفته باشد، بستری مناسب برای ظهور منجی موعود (عج) فراهم می‌کند. در چنین جامعه‌ای، ارزش‌های اسلامی مانند عدالت، احسان، برادری و برابری حاکم است و مردم آماده پذیرش حکومت عدل الهی هستند. عمل به این آموزه‌ها، موجب تقویت ایمان و معنویت در جامعه می‌شود و مردم را برای مواجهه با فتنه‌ها و آزمایش‌های آخرالزمان آماده می‌کند. جامعه‌ای که بر پایه این ارزش‌ها بنا شده باشد، می‌تواند هسته اولیه حکومت عدل الهی را تشکیل دهد و زمینه را برای گسترش عدالت و صلح در سراسر جهان فراهم کند.
در جمع بندی نهایی گفتنی است؛ آیه ۲۶ سوره اسراء با تأکید بر احسان به خویشاوندان، کمک به نیازمندان، و پرهیز از اسراف، نقش کلیدی در ارتقای فرهنگ عمومی و احیای تمدن اسلامی ایفا می‌کند. این آموزه‌ها، با تقویت همبستگی اجتماعی، اصلاح الگوی مصرف، ایجاد عدالت اقتصادی و تقویت بنیان خانواده، جامعه را به سمت آمادگی برای ظهور منجی موعود (عج) سوق می‌دهند. عمل به این دستورات الهی، وظیفه‌ای همگانی برای ایجاد جامعه‌ای سالم، عادلانه و آماده برای پذیرش حکومت عدل الهی است.
محمدباقر مشکاتی
