پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها| برگزیده طرح ملی «زندگی با آیه ها» برای تبیین و ترویج در روز بیست و ششم ماه مبارک رمضان، فراز آغازین آیه ۲۹ سوره مبارکه فتح است: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ» ؛ «محمد [صلی‌الله‌علیه‌وآله] پیامبر خداست؛ و کسانی که با او هستند، در برابر کفار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند.» مفاد این آیه شریفه ترسیم‌کننده‌ی ویژگی‌های اساسی امت پیروز و موفق است. بر اساس آموزه های این آیه، امت پیروز، امتی است که با پیروی از رهبری الهی، حفظ وحدت و مهربانی درونی، صلابت و ایستادگی در برابر دشمنان، عبودیت خدا و تأثیرگذاری مثبت، مشمول وعده ها و پاداش الهی شده و همواره به سوی پیروزی و سعادت حرکت می‌کند:
«مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ» نشان می‌دهد که محوریت و رهبری این امت با پیامبر خدا (ص) است که از جانب خداوند هدایت می‌شود. پیروی از رهبری الهی و ارزش‌های دینی، اساس پیروزی است. «رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ» تأکید می‌کند که اعضای این امت باید در میان خود مهربان، متحد و همدل باشند. این وحدت و انسجام درونی، نیروی محرکه برای پیشرفت و غلبه بر چالش‌ها است. «أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ» بیان می‌کند که این امت باید در برابر دشمنان، قاطع و استوار باشد و از ارزش‌ها و منافع خود دفاع کند.
فراز «تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا» نشان می‌دهد که این امت، همواره به یاد خدا بوده و در پی جلب رضایت او هستند. این عبودیت، منشأ برکت و پیروزی است. در آیه، تشبیه به زراعتی که رشد می‌کند و دیگران را به وجد می‌آورد، نشان می‌دهد که این امت باید تأثیرگذاری مثبتی بر جهان داشته باشد و با عمل خود، دیگران را به سوی ارزش‌های الهی جذب کند. در پایان آیه، خداوند به مؤمنان وعده آمرزش و پاداش عظیم داده است. این وعده، انگیزه‌ای قوی برای تلاش و استقامت در راه خداست.
پیام ها و آموز های فردی و اجتماعی آیه
پیام‌ها و آموزه‌های فراز برجسته «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ» از آیه ۲۹ سوره فتح همه ساحت های زندگی مسلمانان از سطح فردی و خانوادگی، اجتماعی، سیاسی و حکومت داری، فرهنگی و تمدنی در بر می گیرد.
سطح فردی: پیروی از پیامبر (ص)، ایستادگی در برابر انحرافات اخلاقی و فکری ضد مبارزه و مقاومت، ایستادگی و پایداری، مهربانی با دیگران، رعایت اعتدال و توازن در تعامل با دیگران، رهیافت های فردی از این آیه شریفه است: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ» به هر فرد یادآوری می‌کند که پیامبر اسلام (ص) الگوی اوست و باید در تمام ابعاد زندگی از ایشان پیروی کند. این پیروی شامل عمل به دستورات دینی، رعایت اخلاق نیکو و تلاش برای کسب فضائل انسانی است. «أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ» در سطح فردی به معنای ایستادگی در برابر وسوسه‌های نفسانی، انحرافات اخلاقی و فکری است.
هر فرد باید در برابر هر چیزی که او را از مسیر درست منحرف می‌کند، قاطع و محکم باشد. «رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ» به هر فرد توصیه می‌کند که با دیگران، به ویژه با هم‌نوعان خود، مهربان، دلسوز و با گذشت باشد. این مهربانی شامل کمک به نیازمندان، همدلی با غم‌دیدگان و تلاش برای ایجاد صلح و آشتی در جامعه است. این فراز نشان می‌دهد که یک فرد مسلمان باید بین صلابت و مهربانی، قاطعیت و انعطاف، تعادل برقرار کند. نباید به بهانه مهربانی، از ارزش‌ها و اصول خود کوتاه بیاید و نه به بهانه صلابت، با دیگران با خشونت رفتار کند.
سطح خانوادگی: خانواده باید بر پایه ارزش‌های اسلامی شکل گیرد و پیامبر (ص) به عنوان الگوی اصلی در خانواده مطرح باشد. آموزش دینی، رعایت اخلاق اسلامی و انجام عبادات دسته جمعی می‌تواند به تقویت این محوریت کمک کند. خانواده باید در برابر تهدیداتی که آن را از درون متلاشی می‌کند، مانند اختلافات شدید، خیانت، اعتیاد و خشونت، قاطعانه ایستادگی کند. اعضای خانواده باید با یکدیگر مهربان، دلسوز و همدل باشند.
ابراز محبت، گفتگوی صمیمانه، حل اختلافات با مسالمت و حمایت از یکدیگر می‌تواند به تقویت این محبت و همدلی کمک کند. خانواده باید فرزندان خود را بر اساس ارزش‌های اسلامی تربیت کند تا آنها نیز در آینده افرادی صالح، مفید و مهربان برای جامعه باشند. خانواده باید با خویشاوندان خود روابط خوبی داشته باشد و در مناسبت‌های مختلف با آنها دیدار و تبادل نظر کند. این کار به تقویت پیوندهای خانوادگی و اجتماعی کمک می‌کند.
به طور خلاصه، این فراز از آیه ۲۹ سوره فتح به ما یادآوری می‌کند که برای رسیدن به یک جامعه پیروز و موفق، باید ابتدا در سطح فردی و خانوادگی، اصول و ارزش‌های اسلامی را رعایت کنیم و بین صلابت و مهربانی، تعادل برقرار کنیم.
سطح اجتماعی: ضرورت رهبری شایسته، وحدت و انسجام اجتماعی، عدالت و برابری، مبارزه با فساد و بی‌عدالتی، دفاع از حقوق مظلومان و مقابله با دشمنان، تأثیرگذاری مثبت و همکاری با سایر جوامع، از پیام‌ها و آموزه‌های فراز آغازین از آیه ۲۹ سوره فتح در سطح اجتماعی است: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ» در سطح اجتماعی بر اهمیت وجود رهبری شایسته و الهی در جامعه تأکید دارد. رهبر جامعه باید از ویژگی‌هایی مانند ایمان، تقوا، علم، عدالت و دلسوزی برخوردار باشد و برای خدمت به مردم و پیشرفت جامعه تلاش کند. «رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ» بر اهمیت وحدت، همدلی و انسجام در جامعه تأکید دارد. اعضای جامعه باید با یکدیگر مهربان و با گذشت باشند، به نیازهای یکدیگر توجه کنند و برای حل مشکلات جامعه با هم همکاری کنند.
این فراز به طور ضمنی بر اهمیت عدالت و برابری در جامعه تأکید دارد. همه افراد جامعه باید از حقوق مساوی برخوردار باشند و هیچ کس نباید به دلیل نژاد، زبان، مذهب یا موقعیت اجتماعی مورد تبعیض قرار گیرد. «أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ» در سطح اجتماعی به معنای مبارزه با فساد، بی‌عدالتی و ظلم در جامعه است.
اعضای جامعه باید در برابر هر گونه فساد و بی‌عدالتی ایستادگی کنند و برای ایجاد یک جامعه عادلانه و سالم تلاش کنند. این فراز بر اهمیت دفاع از حقوق مظلومان و ستم‌دیدگان در جامعه تأکید دارد. اعضای جامعه باید از کسانی که مورد ظلم و ستم قرار گرفته‌اند حمایت کنند و برای احقاق حقوق آنها تلاش کنند. این فراز به اهمیت مقابله با دشمنان داخلی و خارجی جامعه اشاره دارد.
اعضای جامعه باید هوشیار باشند و در برابر توطئه‌های دشمنان که قصد تضعیف و نابودی جامعه را دارند، ایستادگی کنند. جامعه اسلامی باید با ترویج ارزش‌های اخلاقی، علمی و فرهنگی، تأثیر مثبتی بر جوامع دیگر داشته باشد و به حل مشکلات جهانی کمک کند. در عین حال که باید در برابر دشمنان ایستادگی کرد، جامعه اسلامی باید با سایر جوامع بر اساس احترام متقابل و منافع مشترک همکاری کند و برای ایجاد صلح و ثبات در جهان تلاش کند.
بنابراین، این فراز از آیه ۲۹ سوره فتح به ما یادآوری می‌کند که برای رسیدن به یک جامعه پیروز و موفق، باید رهبری شایسته داشته باشیم، وحدت و انسجام اجتماعی را تقویت کنیم، با فساد و بی‌عدالتی مبارزه کنیم، از حقوق مظلومان دفاع کنیم و در برابر دشمنان ایستادگی کنیم.
پیام ها و آموزه های سیاسی و انقلابی
آیه ۲۹ سوره مبارکه فتح به شخصیت پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص) و ویژگی‌های جامعه‌ی اسلامی اشاره دارد و در عین حال بیان‌گر صفات مؤمنان و رابطه‌ی آنها با یکدیگر و با غیرمؤمنان است. در زیر به برخی از پیام‌ها و آموزه‌های فراز آغازین آیه، به‌ویژه در زمینه‌ی سیاسی و در ساحت انقلاب اسلامی ایران، اشاره می‌کنیم:
رهبری و الگو بودن پیامبر (ص): پیامبر (ص) به‌عنوان یک رهبر الهی و الگو برای مسلمانان مطرح است. این بدان معنا است که اصول و ارزش‌هایی که او به آنها پایبند بود، باید در اساس سیاست و رفتار اجتماعی مسلمانان نیز نمود یابد.
اتحاد و همبستگی درون‌جماعتی: عبارت «وَالَّذِينَ مَعَهُ» به اهمیت همبستگی و اتحاد میان مسلمانان اشاره دارد. این مفهوم در انقلاب اسلامی ایران نیز بسیار مشهود بود. یکی از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی ایجاد یک‌پارچگی در بین مسلمانان و اقشار مختلف جامعه بود که در مبارزه با ظلم و استبداد نقش مهمی ایفا کرد.
مقابله با دشمنان: فراز «أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ» به صراحت نشان‌دهنده‌ی ضرورت مقاومت و ایستادگی در برابر دشمنان دین و ملت است. در دوران انقلاب اسلامی ایران، مبارزه با رژیم پهلوی و مستکبران جهانی به‌ویژه آمریکا، مطابق با این آموزه‌ها بود.
رحمت و محبت بین مؤمنان: قسمت دوم آیه، «رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ» بر محبت و رحمت در بین مسلمانان تأکید دارد. این نکته نشان می‌دهد که یک نظام اسلامی باید بر اساس دوستی و تعاون شکل گیرد. در انقلاب اسلامی، همبستگی و روحیه‌ی همدلی میان انقلابیون و مردم نقش کلیدی داشت.
نقش انقلابیون به‌عنوان پاسداران حق: آیه به‌صراحت از ویژگی‌های مؤمنان و انقلابیون به‌عنوان کسانی که سخت بر کافران می‌تازند، یاد می‌کند. این موضوع در مأموریت انقلابیون اسلامی برای پیاده‌سازی عدالت و حقیقت در جامعه ایران، و ایستادگی در برابر ظلم و فساد، صدق می‌کند.
گسترش قسط و عدالت: پیام‌های این آیه نشان می‌دهد که در حکومت اسلامی باید اصول عدالت و شفافیت در مدیریت و سیاست‌گذاری اعمال شود. انقلابیون اسلامی با تأکید بر منافع عمومی و عدالت اجتماعی سعی داشتند که این آموزه‌ها را در نظام جمهوری اسلامی پیاده‌سازی کنند.
در مجموع آیه ۲۹ سوره فتح با تأکید بر ویژگی‌های مؤمنان و روابط اجتماعی و سیاسی آنان، نه‌تنها در زمینه‌ی دینی، بلکه در بستر اجتماعی و سیاسی انقلابی مردم ایران نیز راهگشاست. این آموزه‌ها به‌عنوان اصول اساسی در شکل‌گیری و تداوم انقلاب اسلامی ایران کاربرد دارد و می‌تواند مشوقی برای تحقق آرمان‌ها و اهداف نظام اسلامی نیز باشد.
آموزه های آیه در فرهنگ مقاومت اسلامی
آیه ۲۹ سوره مبارکه فتح، به‌ویژه عبارت «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ»، می‌تواند به‌عنوان یک منشور معنوی و سیاسی برای حمایت و پشتیبانی از مقاومت اسلامی در مقابله با استکبار جهانی تفسیر شود. در زیر به برخی از پیام‌ها و آموزه‌های این فراز در این زمینه اشاره می‌شود:
رهبری الهی و اسوه بودن پیامبر (ص): حضرت محمد (ص) به‌عنوان یک رهبر الهی، یک الگوی قابل تحسین برای همه مسلمانان است. در هر مرحله‌ای از مبارزه با استکبار، پیروی از راه و سیره‌ی ایشان می‌تواند الهام‌بخش مبارزین باشد و نشان دهد که چگونه باید با استکبار و ظلم مقابله کرد.
اتحاد و همبستگی در برابر دشمنان: عبارت «وَالَّذِينَ مَعَهُ» به اهمیت همبستگی و اتحاد در مواجهه با دشمنان اشاره دارد. در شرایطی که استکبار جهانی به تفرقه‌افکنی بین مسلمانان می‌پردازد، این آیه یادآور می‌شود که باید با همبستگی و اتحاد، در برابر تهدیدات ایستاد.
مقاومت در برابر ظلم و کفر: فراز «أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ» نشان‌دهنده‌ی ضرورت قاطعیت و قدرت در برابر دشمنانی است که با کفر و ظلم به سراغ مسلمانان می‌آیند. این پیام می‌تواند به‌عنوان یک فراخوان برای مقاومت و ایستادگی در برابر استکبار جهانی تلقی شود.
محبت و همدلی در جمع مسلمانان: عبارت «رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ» به نیاز به محبت و رحمت میان مسلمانان تأکید می‌کند. این نکته بسیار مهم است زیرا در راستای مقاومت اسلامی، ایجاد فضای همدلی و همکاری در بین مسلمانان و گروه‌های مقاومت، برای مقابله با استکبار ضرورت دارد.
اصول الهی در جهاد و مقاومت: آیه نشان می‌دهد که جهاد و مقاومت نباید با نفرت و خشونت توأم باشد، بلکه باید بر اساس اصول انسانی و اخلاقی انجام گیرد. این موضوع بیان‌گر این است که مقاومت در برابر استکبار باید از پیوندهای انسانی و اصول اسلامی نشأت گیرد.
تأکید بر عدالت و صداقت: مبارزه با استکبار نیازمند اصول عدالت و صداقت است. پیام این آیه می‌تواند بر فراهم‌سازی زمینه‌ای برای اجرای عدالت اجتماعی و همکاری بر مبنای صداقت در مبارزه با ظلم و ستم استکباری تأکید کند.
آیه ۲۹ سوره فتح می‌تواند به‌عنوان یک دستورالعمل برای مقاومت اسلامی در برابر استکبار جهانی تلقی شود. این آیه به‌طور واضح بر اهمیت رهبری الهی، اتحاد مسلمانان، قاطعیت در برابر دشمنان و محبت و همدلی در بین اعضای جامعه تأکید می‌کند. این آموزه‌ها می‌تواند چراغ راهی برای مبارزین مقاومتی باشد که در برابر ظلم و استبداد ایستادگی می‌کنند و تلاش دارند تا عدالت و حق را در جامعه خود تأمین کنند.
گفتنی است؛ آیه ۲۹ سوره فتح سرشار از پیام‌هایی است که می‌تواند به تقویت فرهنگ اصیل اسلامی و احیای تمدن نوین اسلامی نیزکمک کند. با ترویج اصولی چون رهبری الهی، همبستگی، مقاومت در برابر ظلم، تقویت هویت اسلامی و برقراری روابط انسانی سالم، می‌توان به یک جامعه و تمدن پایدار، همدل و مبتنی بر ارزش‌های اسلامی دست یافت. این فرایند نه‌تنها به نفع مسلمانان، بلکه به نفع بشریت نیز خواهد بود.
محمدباقر مشکاتی
