پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها| در این ایام پر فیض و برکت ماه مبارک رمضان، خداوند متعال توفیق عنایت فرموده تا در محضر قرآن کریم، این کلام نورانی و هدایت‌بخش، به تدبر بنشینیم و از آموزه‌های آن بهره‌مند گردیم. امسال، در “طرح ملی زندگی با آیه ها”، آیه شریفه ۹۶ سوره مبارکه مریم، به عنوان یکی از محور اصلی فعالیت‌های قرآنی انتخاب شده است. این آیه، بشارتی است الهی برای مومنانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام می‌دهند: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَٰنُ وُدًّا»؛ “به یقین، کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، خداوند رحمان محبتی برای آنان [در دل‌ها] قرار می‌دهد. “
قرآن کریم، این منشور جاوید الهی، سرشار از آیات نورانی است که هر یک، همچون چراغی، راه هدایت و سعادت را فراروی انسان می‌گشایند. در میان این آیات، برخی، از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند؛ چرا که به طور مستقیم، به مهم‌ترین نیازهای روحی و اجتماعی انسان پاسخ می‌دهند. یکی از این آیات، آیه شریفه ۹۶ سوره مبارکه مریم است. این آیه شریفه، دریچه‌ای است به سوی فهم عمیق‌تر رابطه انسان با خداوند و جامعه. خداوند رحمان، نه تنها پاداش اخروی به مومنان نیکوکار عطا می‌کند، بلکه محبت و مودت آنان را در دل‌های دیگران می‌افکند. این محبت، ناشی از نور ایمان و عمل صالحی است که در وجود مومن تجلی یافته و دیگران را به سوی او جذب می‌کند.
این آیه شریفه، بشارتی است الهی برای مومنانی که با ایمان راسخ و عمل صالح، در مسیر بندگی خداوند گام برمی‌دارند. خداوند رحمان، به عنوان پاداش این ایمان و عمل، محبتی ویژه است که در دل‌های دیگران برای آنان قرار می‌دهد. این محبت، ناشی از نور ایمان و عمل صالحی است که در وجود مومن تجلی یافته و دیگران را به سوی او جذب می‌کند.
در روز شانزدهم ماه مبارک رمضان، که به تبیین و ترویج این آیه شریفه اختصاص یافته، شایسته است که با تأمل در این پیام الهی، تلاش کنیم تا با تقویت ایمان و عمل صالح، زمینه‌های جلب محبت الهی و محبت مردم را فراهم آوریم. امید است که این تلاش‌ها، گامی باشد در راستای تحقق جامعه‌ای سرشار از مودت، همدلی و برادری، و «امت پیروز» همان آرمان والای اسلام عزیز است.
مفهوم شناسی «وُدّ» در قرآن
برای درک عمیق‌تر پیام این آیه شریفه، لازم است به بررسی مفهوم واژه «وُدّ» بپردازیم. «وُدّ» در لغت، به معنای محبت خالص، صمیمانه و پایدار است. در اصطلاح قرآنی، «وُدّ» به نوعی از محبت اطلاق می‌شود که ناشی از شناخت و آگاهی است و با گذشت زمان، نه تنها کاهش نمی‌یابد، بلکه افزایش می‌یابد. در واقع، «وُدّ» فراتر از یک احساس سطحی و گذراست و به نوعی پیوند عمیق روحی و معنوی بین افراد اشاره دارد.
در قرآن کریم، واژه «وُدّ» در موارد مختلفی به کار رفته است. در برخی آیات، «وُدّ» به محبت خداوند نسبت به بندگان مومن اشاره دارد، مانند آیه ۹۰ سوره بروج که می‌فرماید: «وَهُوَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ»؛ “و او آمرزنده و دوستدار [مؤمنان] است.” در برخی دیگر از آیات، «وُدّ» به محبت متقابل بین مومنان اشاره دارد، مانند آیه ۷ سوره ممتحنه که می‌فرماید: «عَسَى اللَّهُ أَنْ يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَ الَّذِينَ عَادَيْتُمْ مِنْهُمْ مَوَدَّةً»؛ “امید است خدا میان شما و کسانی از آنان که با شما دشمنی ورزیده‌اند، دوستی برقرار کند.”
لازم است «وُدّ» را از مفاهیم مشابهی مانند «حُبّ»، «مودّت» و «رحمت» متمایز کنیم. «حُبّ» به معنای دوست داشتن و گرایش قلبی است، اما ممکن است سطحی و گذرا باشد. «مودّت» به معنای دوستی و صمیمیت است، اما ممکن است ناشی از منافع مادی یا روابط ظاهری باشد. «رحمت» به معنای شفقت و مهربانی است، اما ممکن است بدون وجود محبت عمیق و پایدار باشد. «وُدّ» در مقابل، نوعی از محبت است که ناشی از شناخت و آگاهی است، عمیق و پایدار است و با گذشت زمان، افزایش می‌یابد. «وُدّ» نه تنها شامل احساسات مثبت است، بلکه شامل تعهد و مسئولیت‌پذیری نسبت به طرف مقابل نیز می‌شود. به همین دلیل، «وُدّ» نقشی اساسی در ایجاد و حفظ روابط اجتماعی سالم و پایدار ایفا می‌کند.
پیام های آیه وُد الهی برای مومنان
هدف و پیام اصلی آیه ۹۶ سوره مریم، چند وجهی دارد که در کنار هم، پیام اصلی آیه را تشکیل می‌دهند:
تشویق به ایمان و عمل صالح: آیه در درجه اول، مومنان را به استمرار و تقویت ایمان و عمل صالح تشویق می‌کند. این آیه به آن‌ها اطمینان می‌دهد که تلاش‌هایشان بی‌نتیجه نخواهد ماند و پاداش آن، بسیار فراتر از منافع دنیوی است.
بیان یکی از مهم‌ترین پاداش‌های الهی: آیه، “ود” (دوستی و محبت) را به عنوان یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین پاداش‌های الهی برای مومنان و نیکوکاران معرفی می‌کند. این محبت هم شامل محبت خداوند به بندگانش می‌شود و هم شامل محبت و پذیرش آن‌ها در بین مردم و بندگان خدا می شود.
تأکید بر رابطه علت و معلولی: آیه بیانگر یک رابطه علت و معلولی بین ایمان و عمل صالح، و “ود” الهی است. به این معنا که ایمان و عمل صالح، علت و عامل اصلی جلب محبت خداوند و بندگان او هستند.
نشان دادن رحمت و مهربانی خداوند:آیه نشان می‌دهد که خداوند، رحمان و مهربان است و همواره به دنبال راهی برای نزدیکی به بندگانش است. او با وعده “ود”، راهی آسان و دلنشین برای رسیدن به این هدف را به مومنان نشان می‌دهد
امیدواری و آرامش: این آیه به مومنان امیدواری و آرامش می‌بخشد، زیرا آن‌ها می‌دانند که هرچه بیشتر در مسیر ایمان و عمل صالح گام بردارند، به محبت خداوند و خلق او نزدیک‌تر خواهند شد.
بنابراین، پیام اصلی آیه این است که ایمان و عمل صالح، کلید جلب محبت خداوند و خلق او هستند و مومنان باید با تلاش در این مسیر، به این پاداش ارزشمند دست یابند.
شرایط تحقق «وُدّ» الهی برای مومن
آیه شریفه مورد بحث، به صراحت بیان می‌کند که «وُدّ» الهی، پاداش کسانی است که ایمان آورده و عمل صالح انجام می‌دهند. ایمان، به معنای باور قلبی به وجود و وحدانیت خداوند، رسالت پیامبران و حقانیت آموزه‌های دینی است. عمل صالح، به معنای انجام دادن کارهای نیکو و شایسته است که مطابق با دستورات الهی و در راستای رضایت او باشد. ایمان و عمل صالح، دو رکن اساسی دینداری هستند که مکمل یکدیگرند. ایمان بدون عمل، ارزشی ندارد و عمل بدون ایمان، بی‌روح و بی‌اثر است. ایمان، انگیزه و جهت‌گیری لازم را برای انجام عمل صالح فراهم می‌کند و عمل صالح، ایمان را تقویت و تثبیت می‌کند. در آیه شریفه، خداوند متعال با تأکید بر این دو شرط، به ما می‌آموزد که برای جلب محبت الهی و ایجاد روابط اجتماعی سالم، لازم است همواره در جهت تقویت ایمان و انجام عمل صالح تلاش کنیم. این تلاش، نه تنها باعث رضایت خداوند می‌شود، بلکه باعث می‌شود که نور ایمان و عمل صالح در وجود ما تجلی یابد و دیگران را به سوی ما جذب کند.
رهیافت اخلاقی از آیه «وُدّ» در سبک زندگی
«وُدّ» یک فضیلت اخلاقی است. در نظام اخلاقی اسلام، «وُدّ» به عنوان یک فضیلت اخلاقی والا، جایگاه ویژه‌ای دارد. محبت و مهربانی، از صفات بارز خداوند متعال است و بندگان مومن نیز باید تلاش کنند تا با تاسی به این صفات الهی، در جهت گسترش محبت و همدلی در جامعه گام بردارند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به عنوان اسوه حسنه، همواره بر اهمیت محبت و مودت در روابط اجتماعی تاکید داشته‌اند.
در سطح فردی، «وُدّ» باعث تزکیه نفس و ارتقای معنوی انسان می‌شود. فردی که در قلب خود، محبت به خداوند و بندگان او را جای داده است، از رذایل اخلاقی مانند حسادت، کینه و غرور دور می‌شود و به فضایل اخلاقی مانند صبر، گذشت و مهربانی آراسته می‌شود. در سطح خانوادگی، «وُدّ» باعث ایجاد محیطی گرم و صمیمی می‌شود که در آن، اعضای خانواده با یکدیگر احساس امنیت، آرامش و خوشبختی می‌کنند. محبت بین همسران، والدین و فرزندان، پایه‌های خانواده را مستحکم می‌کند و باعث می‌شود که خانواده، به عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی، نقش خود را در تربیت نسل‌های آینده به درستی ایفا کند.
«وُدّ» الهی، آثار و برکات فراوانی در زندگی فردی و اجتماعی دارد. در زندگی فردی، «وُدّ» باعث آرامش روانی، افزایش امیدواری، تقویت اراده و بهبود روابط با خانواده و دوستان می‌شود. فردی که از محبت الهی برخوردار است، هیچ وقت احساس تنهایی و انزوا نمی‌کند، بلکه همواره احساس می‌کند که مورد حمایت و توجه خداوند و اولیای الهی قرار دارد. در زندگی اجتماعی، «وُدّ» باعث افزایش همدلی، کاهش اختلافات، تقویت همکاری و ایجاد جامعه‌ای سالم و پویا می‌شود. جامعه‌ای که در آن افراد با یکدیگر مهربان و صمیمی باشند، از خشونت و بی‌اعتمادی در امان خواهد بود و در مسیر پیشرفت و تعالی گام برخواهد داشت. آیه شریفه ۹۶ سوره مریم، پیام روشنی برای همه ما دارد: برای جلب محبت الهی و ایجاد روابط اجتماعی سالم، باید در جهت تقویت ایمان و انجام عمل صالح تلاش کنیم. «وُدّ» الهی، پاداش این تلاش است و آثار و برکات فراوانی در زندگی فردی و اجتماعی ما دارد.
راهکارهای جلب دوستی و محبت الهی
با توجه به مفاهیم آیه ۹۶ سوره مریم و توضیحاتی که ارائه شد، یک مسلمان می‌تواند در عرصه‌های مختلف زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی به این شکل عمل کند تا مشمول “ودّ” الهی شود:
در عرصه فردی و خانوادگی: یک مسلمان، اخلاص و ایمان راسخ خود را از طریق مطالعه، تفکر در آیات قرآن و تدبر در نشانه‌های الهی در طبیعت و زندگی، تقویت کند. اعمال خود را خالصانه برای رضایت خداوند انجام دهد و از ریا و خودنمایی بپرهیزد. انجام عمل صالح و عبادت منظم به نحوی که به انجام فرائض دینی مانند نماز، روزه، زکات و حج (در صورت استطاعت) پایبند باشد .سعی در خودسازی و تزکیه نفس، دوری از گناهان و رذائل اخلاقی و پرورش فضائل اخلاقی مانند صبر، صداقت، تواضع و بخشش داشته باشد. در تمام امور زندگی نیت خیر داشته باشد و سعی کند هر کاری را به بهترین شکل ممکن و با هدف خدمت به خلق انجام دهدو در همه حال به یاد خدا باشد و از او کمک بخواهد.
ایمان و عمل صالح در خانواده جاری کند. سعی کند فضایی ایمانی و معنوی در خانواده ایجاد کند و اعضای خانواده را با تعالیم اسلامی آشنا سازد .با همسر و فرزندان خود با مهربانی، احترام و همدلی رفتار کند و به نیازهای عاطفی و روحی آن‌ها توجه نماید. رفتار نیکو با اهل خانه داشته باشد. به حقوق همسر و فرزندان خود احترام بگذارد و از تحقیر و سرزنش آن‌ها خودداری کند. در امور خانوادگی با همسر و فرزندان خود مشورت کند و به نظرات آن‌ها اهمیت دهد .بین فرزندان خود با عدالت رفتار کند و از تبعیض پرهیز نماید. در برابر مشکلات و اختلافات خانوادگی صبور باشد و با گذشت و فداکاری، سعی در حل آن‌ها داشته باشد.
در عرصه اجتماعی و سیاسی: مسلمان باید با نیت خالصانه به مردم خدمت کند و در رفع نیازهای آن‌ها بکوشد؛ این از نشانه های ایمان و عمل صالح در اجتماع است. در معاملات و روابط اجتماعی خود امانت‌دار باشد و از خیانت و فریبکاری دوری کند. در برابر ظلم و بی‌عدالتی ایستادگی کند و از حقوق مظلومان دفاع نماید. به حقوق همه افراد جامعه، صرف نظر از نژاد، مذهب و جنسیت، احترام بگذارد. در امور خیر و عام‌المنفعه با دیگران همکاری کند و در آبادانی و پیشرفت جامعه سهیم باشد. در صورت مشاهده اشتباهات دیگران، با مهربانی و خیرخواهی آن‌ها را نصیحت کند. با اخلاق نیکو و رفتار حسنه، الگویی برای دیگران باشد.
ایمان و عمل صالح در سیاست، کلید جذب دوستی و محبت خداوند است؛ در تمام تصمیمات و اقدامات سیاسی خود، عدالت و انصاف را رعایت کند. هدف از فعالیت سیاسی خود را خدمت به مردم و بهبود زندگی آن‌ها قرار دهد. در حفظ بیت‌المال و منافع عمومی امانت‌دار باشد و از سوء استفاده از قدرت خودداری کند. با متخصصان و افراد صاحب‌نظر مشورت کند و از نظرات آن‌ها در تصمیم‌گیری‌ها استفاده نماید. عملکرد خود را شفاف سازد و پاسخگوی مردم باشد. با فساد در تمام اشکال آن مبارزه کند و از رانت‌خواری و تبعیض جلوگیری نماید. در جهت حفظ وحدت و انسجام ملی تلاش کند و از تفرقه و اختلاف پرهیز نماید. با این اوصاف می توان در مسیر به دست آوردن “ودّ” الهی، قدم برداشت.
اخلاص؛ راز اصلی جلب دوستی و محبت الهی
در آیه ۹۶ سوره مریم خداوند متعال وعده داده است که برای کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام می‌دهند، “ود” (دوستی و محبت) قرار خواهد داد. رمز و راز اصلی ایجاد “ود” الهی و افزایش آن، در این آیه، در دو چیز نهفته است: ایمان و عمل صالح؛ ایمان، پایه و اساس ارتباط با خداوند است. ایمانی که از روی آگاهی، شناخت و تسلیم در برابر پروردگار باشد. عمل صالح، تجلی ایمان در رفتار و کردار است. عمل صالح شامل هر کار نیکویی می‌شود که مطابق با دستورات خداوند و در راستای رضایت او باشد.
اما “اخلاص” در ایمان و عمل صالح، نقش بسیار مهمی در جلب “ود” الهی دارد. اخلاص به این معناست که ایمان و عمل ما خالصانه برای خدا باشد و هیچگونه تظاهر و ریا، خودنمایی یا انگیزه دنیوی در آن دخیل نباشد. به عبارت دیگر، هرچه ایمان ما خالص‌تر و اعمال ما صالح‌تر باشد، “ود” الهی بیشتری نصیب ما خواهد شد. این “ود” هم شامل محبت خداوند به ما می‌شود و هم شامل محبت و پذیرش ما در بین مردم به ویژه بندگان خدا می شود.
محمدباقر مشکاتی
