انسان‌هایی که به آخرت اعتقاد دارند و در یک کلام مرگ را پایان و نابودی خود نمی‌دانند، همه در بیم و امید هستند و از عاقبت خویش بی‌خبرند. و ازجمله ارکان عاقبت‌به‌خیری همین بیم و امید است. چرا این حساس موجب می‌شود تا آخرین لحظه عمر نه از اعمال خود ناامید شوند و دست از اصلاح حال فعلی خویش بکشند و نه آن‌قدر امیدوار باشند که حال فعلی خود را رها کنند و خیالشان راحت باشد از عاقبت خود!
اینک می‌خواهیم با نظر به بعضی از آیات قرآن مواردی از موانع عاقبت‌به‌خیری را فهرست وار و گذرا اشاره کنیم. گفتیم که عاقبت‌به‌خیر کسی است که کار نیک را با خود به عالم قبر بیاورد. یکی از واژگان قرآنی که بیانگر یکی از موانع است واژه «حبوط» است. حبوط درواقع این است که انسان نتواند کارهای نیک خود را با خود به آخرت ببرد. مانند این است که انسان حساب بانکی‌اش را از پول پرکند برای روز مبادا. اما همین‌که روز مبادا رسید برود سراغ حساب و ببیند به خاطر تخلفات و فساد مالی حق برداشت پول ندارد. یا شاید بهتر است بگوییم پولی در حساب وجود ندارد.
برای اینکه بتوانیم کار نیک را با خود ببریم شرط مهمی را باید موردنظر قرار دهیم. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: اولئک الذین کفرو بایات ربهم و لقائه فحبطت اعمالهم فلا نقیم لهم یوم القیامه وزنا «کهف۱۰۵»
از این آیه استفاده می‌شود که انجام کار نیک به هراندازه هم که باشد الزاماً به معنای ایمان داشتن صاحب عمل نیست. زیرا ممکن است کسی در دل، ایمان واقعی نداشته باشد ولی در طول عمر خود، کارهایی را که ظاهرا خیر هستند انجام دهد. چنین فردی حسابش را در روز مبادا خالی می‌یابد! و به فرموده قرآن چیزی وجود ندارد که برایش در مقابل اعمال شر وزن کنند.
هیچ بنده‌ای از حبط عمل در امان نیست و همین امر انسان را تا لحظه مرگ در بیم نگاه می‌دارد.
اما دراین‌بین یک سؤال باقی می‌ماند. و آن این است که ما انسان‌های زیادی را می‌بینیم که در ابتدای عمر خود مؤمنانه رفتار می‌کردند. در وجودشان اثری از کفر و بی‌ایمانی به خدا نبود. ولی هر چه به آخر عمر خود نزدیک شدند تغییر کردند و اعمالشان سمت و سویی دیگر گرفت. به‌راستی راز این تغییر چیست؟
در میان آیات قرآن واژه‌ای دیگر که مربوط به این امر است وجود دارد. واژه «استدراج». خداوند متعال می‌فرماید: والذین کذبو بایاتنا سنستدرجهم من حیث لایعلمون«اعراف۱۸۲»
استدراج یعنی تغییر تدریجی. جوری که حتی خود شخص هم به‌راحتی متوجه آن نمی‌شود. نمی‌فهمد که آرام‌آرام دارد از مسیر حق خارج می‌شود. و این نتیجه تکذیب آیات الهی است. تکذیب آیات الهی الزاماً به معنی مخالفت علنی با خداوند نیست. شاید نشانه‌ای از نشانه‌های خدا یا اولیاء الهی موردتکذیب واقع شوند. اینجاست که انسان به‌تدریج مسیر حق را گم می‌کند و بصیرت خویش را زا دست می‌دهد.
حبط اعمال و استدراج از سنن الهی هستند که از موانع جدی عاقبت‌به‌خیری در آیات قرآن به شمار می‌روند. انسان برای عاقبت‌به‌خیری لازم است که هرلحظه مراقب افکار و اعمال و رفتار خود باشد که مبادا کفران نعمات و آیات خدا کرده باشیم و مبادا در اعتقادات یا در رفتار خدای‌ناکرده تکذیب آیات خدا کرده باشیم که زمینه‌های این موانع عاقبت‌به‌خیری را در زندگی خود ایجاد کنیم!
محمد اسلامی
پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه علیهاالسلام
