پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علیها، در مکتب رضوی، عدالت به عنوان یکی از مهمترین آموزه‌ها، نقشی بنیادین در تمامی ابعاد زندگی ایفا می‌کند. در سیره و روایات امام رضا (علیه السلام)، عدالت در سطوح فردی، اجتماعی و حکومتی تبیین شده است.
عدالت فردی
رعایت حقوق دیگران: امام رضا (علیه السلام) بر احترام به حقوق همه انسان‌ها، فارغ از دین، نژاد، قومیت و جنسیت تأکید می‌کردند. ایشان معتقد بودند که هر کس حقی بر گردن دیگری دارد و باید آن را ادا کند.
انصاف و قسط: امام رضا (علیه السلام) انصاف و قسط را از مهمترین ویژگی‌های انسان عادل می‌دانستند. ایشان همواره در رفتار و گفتار خود عدالت را رعایت می‌کردند و به اطرافیان خود نیز سفارش می‌کردند که در همه حال عادل باشند.
پرهیز از ظلم: امام رضا (علیه السلام) ظلم را گناهی بزرگ می‌دانستند و همواره مردم را از ظلم به یکدیگر برحذر می‌داشتند.
ایشان معتقد بودند که ظلم، چه به خود و چه به دیگران، آثار زیان‌باری در زندگی انسان دارد.
عدالت اجتماعی
تلاش برای رفع تبعیض: امام رضا (علیه السلام) با هرگونه تبعیض و نابرابری مخالف بودند و همواره برای رفع تبعیض و ایجاد جامعه‌ای عادلانه تلاش می‌کردند. ایشان معتقد بودند که همه انسان‌ها در برابر قانون و در بهره‌مندی از امکانات جامعه، حقوقی برابر دارند.
حمایت از مظلومان: امام رضا (علیه السلام) حامی مظلومان و ستمدیدگان بودند و در برابر ظالمین ایستادگی می‌کردند. ایشان معتقد بودند که دفاع از حقوق مظلومان، وظیفه‌ای دینی و اخلاقی است.
ترویج فرهنگ صلح و دوستی: امام رضا (علیه السلام) صلح و دوستی را از مهمترین ارکان جامعه‌ای عادلانه می‌دانستند.
ایشان همواره مردم را به صلح و آشتی با یکدیگر دعوت می‌کردند و از اختلاف و نزاع پرهیز می‌دادند.
عدالت حکومتی
برقراری حکومت صالح: امام رضا (علیه السلام) معتقد بودند که عدالت، تنها در سایه حکومت صالح و عادلانه قابل تحقق است.
ایشان ویژگی‌های یک حاکم عادل را برشمرده‌اند و از مردم خواسته‌اند که از حاکمانی که به عدالت رفتار می‌کنند، اطاعت کنند.
استقرار نظام عادلانه: امام رضا (علیه السلام) بر ضرورت برقراری نظام عادلانه در همه زمینه‌ها، از جمله نظام اقتصادی، قضایی و سیاسی تأکید می‌کردند. ایشان معتقد بودند که نظام‌های غیرعادلانه، زمینه ظلم و ستم را فراهم می‌کنند.
مبارزه با فساد: امام رضا (علیه السلام) فساد را آفت حکومت‌ها می‌دانستند و همواره با آن مبارزه می‌کردند. ایشان معتقد بودند که برای برقراری عدالت در جامعه، باید با فساد در همه سطوح مقابله کرد.
امام رضا (علیه السلام) با تأکید بر عدالت در سطوح مختلف، الگویی جامع و کامل از جامعه‌ای عادلانه ارائه کرده‌اند. تعالیم ایشان می‌تواند راهنمای انسان‌ها در مسیر برقراری عدالت و ظلم ستیزی باشد.
عدالت گستری در پرتو مکتب رضوی در بیانات رهبر انقلاب
رهبر معظم انقلاب در سخنرانی‌های مختلف خود به اهمیت عدالت گستری در جامعه اسلامی و نقش مکتب رضوی در تحقق آن اشاره کرده‌اند. در بررسی بیانات رهبر معظم انقلاب در مطالب زیر دسته بندی می شود:
“عدالت، اساس اسلام و مبنای حکومت اسلامی است. اگر عدالت نباشد، جامعه اسلامی از بین می‌رود. امام رضا(ع) در طول زندگی خود همواره به دنبال برقراری عدالت و ظلم‌ستیزی بودند. ایشان الگوی کاملی از عدالت و انصاف برای همه مسلمانان هستند.”
“مکتب رضوی، مکتب عدالت و انصاف است. امام رضا(علیه السلام) در تمام دوران زندگی خود، در برابر ظلم و ستم ایستادگی کردند و از مظلومان دفاع کردند. ما باید با الگوگیری از ایشان، برای برقراری عدالت در جامعه تلاش کنیم.”
“عدالت گستری، وظیفه‌ای همگانی است و همه افراد جامعه باید در این زمینه تلاش کنند. اگر هر کس به وظایف خود عمل کند، جامعه به سمت عدالت و سعادت حرکت خواهد کرد.”
“امام رضا (علیه السلام) منادی عدالت و انصاف در جهان بودند. ما باید با عمل به سیره و آموزه‌های ایشان، جامعه‌ای عادلانه و ظلم‌ستیز بسازیم.”
برخی از آموزه‌های امام رضا(علیه السلام) در زمینه عدالت گستری عبارتند از:
تأکید بر رعایت حقوق همه انسان‌ها، فارغ از دین، نژاد و قومیت، مبارزه با ظلم و ستم، حمایت از مظلومان، ترویج فرهنگ انصاف و عدالت و امر به معروف و نهی از منکر از مهمترین آموزه هایی اس که در زمینه عدالت گستری از امام رضا علیه السلام به ما رسیده است.
راه‌های تحقق عدالت گستری در پرتو مکتب رضوی
مطالعه و ترویج سیره و آموزه‌های امام رضا(علیه السلام)، عمل به دستورات و احکام و حدود الهی، مبارزه با ظلم و ستم در همه عرصه‌ها، حمایت از مظلومان و دفاع از حقوق آنها، ترویج فرهنگ انصاف و عدالت در جامعه، امر به معروف و نهی از منکر، مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی برای برقراری عدالت از مهمترین راه های تحقق عدالت در چرتو مکتب رضوی است و با عمل به این آموزه‌ها و تلاش برای تحقق آنها، می‌توانیم جامعه‌ای عادلانه و ظلم‌ستیز بسازیم و به آرمان‌های مکتب رضوی نزدیک‌تر شویم.
عزت و سربلندی در بیان و سیره امام رضا علیه السلام
امام رضا (علیه السلام) هشتمین امام شیعیان، در سیره و بیان خویش، عزت و سربلندی را به گونه‌ای بی‌نظیر به نمایش گذاشتند. ایشان در پرتو تعالیم الهی و صفات برجسته اخلاقی، الگویی بی‌بدیل برای مسلمانان در حفظ عزت نفس و کرامت انسانی ارائه نمودند.
برخی از جلوه‌های عزت و سربلندی در سیره امام رضا (علیه السلام):
صبر و استقامت در برابر ظلم: امام رضا (علیه السلام) در دوران خلافت مأمون عباسی، با وجود فشارها و توطئه‌های متعدد، هرگز از ابراز حق و حقیقت دست نکشیدند و با صبر و استقامت مثال‌زدنی، عزت نفس خویش را حفظ نمودند.
مناظره‌های علمی برای عزت اسلام: امام رضا (علیه السلام) در مناظره‌های علمی با دانشمندان برجسته ادیان و مذاهب مختلف، با تسلط بر علوم و معارف اسلامی، همواره پیروز میدان بودند و عزت و عظمت اسلام و تشیع را به جهانیان نشان می‌دادند.
زهد و عزت نفس: امام رضا (علیه السلام) با وجود جایگاه والای علمی و مذهبی، زندگی ساده و زاهدانه‌ای داشتند و از تجملات و دنیاگرایی دوری می‌گزیدند. این زهد و ساده‌زیستی، عزت نفس ایشان را در برابر دنیا و وابستگی‌های آن به نمایش می‌گذاشت.
تواضع و عزت نفس: امام رضا (علیه السلام) با وجود مقام والای امامت، همواره با فروتنی و تواضع با مردم برخورد می‌کردند و هیچگاه خود را برتر از دیگران نمی‌دانستند. این تواضع و فروتنی، عزت نفس واقعی ایشان را که در پرتو بندگی خداوند متعال حاصل شده بود، نشان می‌داد.
بیان رسا و بلیغ: امام رضا (علیه السلام) در سخنرانی‌ها و مناظره‌های خویش، از بیانی رسا و بلیغ برخوردار بودند و با منطق قوی و کلام شیوا، حقایق را به روشنی بیان می‌کردند. این بیان رسا و بلیغ، عزت و اقتدار ایشان را در تبیین معارف دینی و دفاع از حقانیت مذهب تشیع آشکار می‌ساخت.
کرامات و معجزات: امام رضا (علیه السلام) دارای کرامات و معجزات متعددی بودند که عزت و عظمت ایشان را به عنوان خلیفه الهی و حجت خدا بر روی زمین به اثبات می‌رساند.
در مجموع، سیره و بیان امام رضا (علیه السلام) سرشار از عزت و سربلندی است و ایشان در همه ابعاد زندگی خویش، عزت نفس خویش را به عنوان بنده‌ای مخلص و مطیع خداوند متعال حفظ نمودند و الگویی بی‌نظیر برای مسلمانان در این زمینه ارائه فرمودند.
با توجه به روایاتی که از امام رضا علیه السلام نقل شده است از جمله این بیانات که “عزت از آنِ خداست و از او عزت می‌طلبم.” “هر کس نفس خود را عزیز دارد، خدا او را عزیز می‌دارد.” “کسی که برای رضای خدا، ذلت را بپذیرد، خداوند عزت او را حفظ می‌کند.” نشان می دهد که امام رضا (علیه السلام) با تأکید بر عزت نفس و کرامت انسانی، مسلمانان را به دوری از ذلت و پستی دعوت می‌کردند و به آنها می‌آموختند که عزت واقعی در سایه بندگی خداوند متعال و اطاعت از اوامر و نواهی الهی به دست می‌آید.
جلوه‌های عزت و سربلندی در سیره امام رضا (علیه السلام)
در ادامه به برخی از مصادیق و جلوه‌های عزت و سربلندی در سیره و سخنان امام رضا (علیه السلام) می‌پردازیم:
۱. صبر و استقامت در برابر ظلم
مبارزه با ظلم مأمون: امام رضا (علیه السلام) در دوران خلافت مأمون عباسی، با وجود توطئه‌ها و فشارهای متعددی که از سوی خلیفه و اطرافیانش بر ایشان وارد می‌شد، هرگز از ابراز حق و حقیقت و دفاع از آموزه‌های دین اسلام دست نکشیدند. ایشان با صبر و استقامت مثال‌زدنی، عزت نفس خویش را در برابر ظلم و جور حفظ نمودند و از مواضع حق خود عدول نکردند.
حفظ حریم امامت: امام رضا (علیه السلام) با وجود تلاش‌های مأمون برای تحمیل خلافت ظاهری به ایشان، هرگز تن به این ذلت ندادند و با حفظ حریم امامت و ولایت، عزت و کرامت خویش را به عنوان خلیفه الهی و جانشین پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) حفظ نمودند.
۲. مناظره‌های علمی
مناظره با علمای ادیان و مذاهب: امام رضا (علیه السلام) در مناظره‌های علمی با دانشمندان برجسته ادیان و مذاهب مختلف، با تسلط کامل بر علوم و معارف اسلامی، همواره پیروز میدان بودند و با استدلال‌های قوی و منطقی، حقانیت مذهب تشیع و اسلام را به اثبات می‌رساندند. این مناظرات، عزت و عظمت امام رضا (علیه السلام) را به عنوان عالمی برجسته و دانشمندی بی‌بدیل به جهانیان نشان می‌داد.
پاسخ به شبهات: امام رضا (علیه السلام) با صبر و حوصله به سؤالات و شبهات مختلف مردم پاسخ می‌دادند و با ارائه توضیحات روشن و دقیق، ابهامات را از بین می‌بردند. این امر، عزت و احترام ایشان را در نزد مردم دوچندان می‌کرد و نشان‌دهنده اعتماد به نفس و تسلط کامل ایشان بر معارف دینی بود.
۳. عزت و ساده زیستی
◽️دوری از تجملات: امام رضا (علیه السلام) با وجود جایگاه والای امامت و امکانات فراوان، زندگی ساده و زاهدانه‌ای داشتند و از تجملات و دنیاگرایی دوری می‌گزیدند. این زهد و ساده‌زیستی، عزت نفس ایشان را در برابر دنیا و وابستگی‌های آن به نمایش می‌گذاشت و نشان‌دهنده آن بود که ایشان دل در گرو دنیا و شهوات آن ندارند.
قناعت و عدم چشم‌داشت به دنیا: امام رضا (علیه السلام) به دنیا و نعمات آن به عنوان امری گذرا و ناچیز نگاه می‌کردند و قناعت را در زندگی خویش سرلوحه قرار داده بودند. این قناعت و عدم چشم‌داشت به دنیا، عزت نفس ایشان را در برابر ثروت و قدرت به منصه ظهور می‌رساند.
۴. فروتنی و عزت نفس
رفتار کریمانه با مردم: امام رضا (علیه السلام) با وجود مقام والای امامت، همواره با مردم با احترام و فروتنی رفتار می‌کردند و هیچگاه خود را برتر از دیگران نمی‌دانستند. این تواضع و فروتنی، عزت نفس واقعی ایشان را که در پرتو بندگی خداوند متعال حاصل شده بود، نشان می‌داد.
عدم تبعیض: امام رضا (علیه السلام) در برخورد با افراد، هیچ تبعیضی قائل نمی‌شدند و با همه، فارغ از رنگ، نژاد، قومیت و موقعیت اجتماعی، با احترام و تواضع رفتار می‌کردند. این امر، عزت نفس ایشان را در برابر تمایزات و تبعیض‌های رایج در جامعه به نمایش می‌گذاشت.
۵. بیان رسا و بلیغ
سخنرانی‌های پرمغز: امام رضا (علیه السلام) در سخنرانی‌ها و مناظره‌های خویش، از بیانی رسا و بلیغ برخوردار بودند و با منطق قوی و کلام شیوا، حقایق را به روشنی بیان می‌کردند. این بیان رسا و بلیغ، عزت و اقتدار ایشان را در تبیین معارف دینی و دفاع از حقانیت مذهب تشیع آشکار می شود.
۶. کرامات و معجزات
شفا دادن بیماران: امام رضا (علیه السلام) دارای کرامات و معجزات متعددی بودند که عزت و عظمت ایشان را به عنوان خلیفه الهی و حجت خدا بر روی زمین به اثبات می‌رساند. شفا دادن بیماران لاعلاج، زنده کردن مردگان و خبر دادن از غیب، از جمله کرامات مشهور ایشان است.
تسلط بر طبیعت : امام رضا (علیه السلام) در برخی موارد، با قدرت الهی بر طبیعت تسلط داشتند و کارهایی خارق‌العاده انجام می‌دادند. به عنوان مثال، در سفری که به نیشابور داشتند، با قدرت الهی، شتران را بدون نیاز به آب، تا مقصد هدایت کردند.
۷. شکیبایی و سرافرازی در برابر سختی‌ها
مهاجرت و سربلندی: امام رضا (علیه السلام) به دستور مأمون عباسی، از مدینه به خراسان مهاجرت کردند. این مهاجرت که با سختی‌ها و خطرات متعددی همراه بود، نشان‌دهنده صبر و شکیبایی امام رضا (علیه السلام) در برابر سختی‌ها و ناملایمات زندگی بود.
تحمل زندان و سربلندی: امام رضا (علیه السلام) در دوران خلافت هارون الرشید، مدتی را در زندان گذراندند. ایشان در این دوران با صبر و شکیبایی، سختی‌های زندان را تحمل کردند و هرگز از ایمان و تقوای خویش دست نکشیدند.
۸. وفای به عهد و سربلندی
وفای به عهد با مأمون: امام رضا (علیه السلام) با وجود آگاهی از توطئه‌های مأمون، حتی به عهدی که با ایشان بسته بودند، وفادار ماندند و به خراسان سفر کردند. این وفای به عهد، نشان‌دهنده عزت نفس و پایبندی ایشان به تعهداتشان بود.
وفای به عهد با مردم و سربلندی: امام رضا (علیه السلام) همواره به وعده‌هایی که به مردم می‌دادند، عمل می‌کردند و هرگز در این زمینه تردیدی به خود راه نمی‌دادند. این وفای به عهد، عزت و احترام ایشان را در نزد مردم دوچندان می‌کرد و نشان‌دهنده صداقت و راستگویی ایشان بود.
۹. شجاعت و سربلندی
مقابله با ظلم و ستم: امام رضا (علیه السلام) در برابر ظلم و ستم حاکمان زمان خود، سکوت نمی‌کردند و با شجاعت و دلیری، از مظلومان دفاع می‌کردند. به عنوان مثال، ایشان در مناظره با مأمون، به صراحت، ظلم و ستم او را به باد انتقاد گرفتند.
ابراز حقایق: امام رضا (علیه السلام) حتی در شرایطی که جانشان در خطر بود، از ابراز حقایق و ترویج معارف دینی دست نمی‌کشیدند. این شجاعت و دلیری، عزت نفس ایشان را در برابر ترس و تهدید به نمایش می‌گذاشت.
۱۰. حفظ حریم ولایت با سربلندی
رد پیشنهاد خلافت: امام رضا (علیه السلام) با وجود تلاش‌های مأمون برای تحمیل خلافت ظاهری به ایشان، هرگز تن به این ذلت ندادند و با حفظ حریم امامت و ولایت، عزت و کرامت خویش را به عنوان خلیفه الهی و جانشین پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) حفظ نمودند.
تبیین جایگاه امامت: امام رضا (علیه السلام) در سخنان و مناظره‌های خویش، جایگاه و وظایف امام را به روشنی تبیین می‌کردند و بر لزوم پیروی از امام معصوم در امور دینی و دنیوی تأکید می‌ورزیدند.
حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام در فرازی از فرمایشی درباره جایگاه و نقش امام در جامعه اسلامی، عزت مندی و سربلندی در سایه و پرتو امامت مطرح فرمودند: “إنّ الاِمامةَ زِمامُ الدِّینِ، و نِظامُ المُسلِمینَ، و صَالحُ الدُّنیا، و عِزُّ المُؤمِنينَ” ؛امامت، زمام دین است و رشته مسلمانان و اصلاح و آبادانى دنیا و “عزّت مؤمنان”. (۱/۱/۲۰۰ : الکافی)
بر این اساس شعار دهه کرامت امسال با شما سربلندیم انتخاب شد.
با شما سربلندم یعنی با امامت سربلندیم یعنی با ولایت سربلندیم. البته ولایت پذیری و ولایت مداری لوازم و شرایطی دارد که سه عنصر “معرفت و محبت و اطاعت” از الزامات اصلی ولایت است.
بنابراین اگر طالب عزت و سربلندی در دنیا و آخرت هستیم؛ بایستی ولایت پذیر و ولایت مدار باشیم و این امر از رهگذر معرفت و محبت و اطاعت از امام و ولی جامعه تحقق پیدا می کند نه صرفا محبت.
نویسنده حجت الاسلام محمد باقر مشکاتی دبیر کارگروه محتوایی ستاد بزرگداشت دهه کرامت
