پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها، “جنگ تحمیلی” ۸ ساله‌ی ایران و عراق که از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ به طول انجامید. بسیاری از مورخان و پژوهشگران بر تحمیلی بودن جنگ ایران و عراق تاکید و اذعان دارند و اسناد متقن و مدارک متعددی در این زمینه وجود دارد .جنگ تحمیلی ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی داشت و تأثیرات عمیقی بر ایران گذاشت. اگرچه ایران تلاش‌های بسیاری برای جلوگیری از این جنگ انجام داد، اما در نهایت به دلایلی که مجال دیگری می طلبد، این جنگ به ایران تحمیل شد. جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نتیجه‌ی عوامل مختلفی بود که در داخل و خارج از ایران وجود داشت. این جنگ، یکی از طولانی‌ترین و خونین‌ترین جنگ‌های قرن بیستم بود و تأثیرات عمیقی بر منطقه و جهان گذاشت.
اما شاید برای خیلی از جوانان و نوجوان سوال باشد که چرا که ما از این جنگ تحمیلی به “دفاع مقدس” نام می بریم؛ بی تردید اسلام نقش بنیادین و اثرگذاری در انگیزش و تداوم دفاع مقدس ایفا کرده است؛ سربندها و لباس ها، سرودها و شعارها، نوحه ها و حماسه ها، علم ها و پرچم های حسینی، نمادها و نشان ها، نام عملیات ها و رمز عملیات ها، وصیت نامه ای و مصاحبه ها، اسناد و مدارک، تصاویر و فیلم ها، کتاب ها و مقاله ها، سخنرانی ها و تاریخ شفاهی، قرآن جیبی ها و آیه های زمزمه ی رزمندگان و فرماندهان، همه و همه گویای معنویت سرشار برگرفته از قرآن و ولایت، در کالبد دفاع مقدس است.
اما علاوه بر عامل “اسلامی بودن ایران” عوامل دیگری را نیز می توان در مقدس بودن حرکت و عملکرد ایرانیان در “جنگ تحمیلی” علیه ایران، به عنوان “دفاع مقدس”، به شمار آورد. آموزه های اسلامی و باورهای شیعه در طول دفاع مقدس نقش محوری و بسیار پررنگ داشته، اما این دفاع صرفاً یک دفاع مذهبی نبوده است و لذا شایسته است فراتر از مرزهای مذهبی نیز به آن نگریسته شود. لبیک گویی به ندای رهبر کبیر جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره)، صرف نظر از هر مذهب و عقیده و گرایشی بوده و دفاع از دین و انقلاب و خاک، ناموس، و استقلال و تمامیت ارضی کشور، انگیزه‌های مشترک همه‌ی ایرانیان محسوب می گردد.
از این روی مجموعه‌ای از عوامل فرهنگی و مذهبی، تاریخی، اجتماعی در کنار هم باعث شده‌اند تا جنگ تحمیلی هشت ساله به عنوان یک جهاد مقدس و یک رویداد و دفاع مقدس در تاریخ ایران ثبت شود.
اسلام عامل ویژه در قداست دفاع مقدس
همانطور که اشاره شد، دفاع مقدس، یکی از پر افتخارترین برگ‌های تاریخ ایران اسلامی است که در آن، مفاهیم قرآنی به زیباترین شکل ممکن تجلی یافت. رزمندگان اسلام با الهام از آیات قرآن و با تکیه بر ایمان راسخ خود، حماسه‌هایی آفریدند که تا ابد در تاریخ ماندگار خواهد شد. خود قرآن به عنوان مهم‌ترین نماد، همواره همراه رزمندگان بود. تلاوت قرآن، حفظ و آموزش آن، و استفاده از آیات در سخنرانی‌ها و نوشته‌ها، نشان از جایگاه والای قرآن در دل رزمندگان داشت. زنجیر و علم و پرچم، نماد عزاداری و قیام حسینی بودند که در دفاع مقدس، نمادی از مبارزه با ظلم و ستم و پیروی از راه امام حسین (ع) بودند.
آیات متعددی از قرآن، الهام‌بخش رزمندگان در دفاع مقدس بودند. برخی از مهم‌ترین این آیات عبارتند از: آیه جهاد: “وَ قَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَ لَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ” (سوره بقره، آیه ۱۹۰): این آیه، به مسلمانان اجازه می‌دهد تا در برابر تجاوز دشمنان بجنگند.
آیه شهادت: “وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ” (سوره آل عمران، آیه ۱۶۹): این آیه، به شهدا بشارت حیات طیبه می‌دهد و شهادت را سعادت بزرگی می‌داند.
دفاع مقدس، تفسیر عملی ایمان و باورهای دینی مردم مسلمان ایران بود. رزمندگان با عمل به آموزه‌های قرآن، ثابت کردند که ایمان، نیرویی قدرتمند برای مقابله با ظلم و ستم است. آنها با فداکاری و ایثار، الگویی برای همه مسلمانان شدند. دفاع مقدس، یک رویداد تاریخی و فرهنگی بی‌نظیر است که در آن، مفاهیم و آموزه های قرآنی و ولایی به زیباترین شکل ممکن تجلی یافت. نمادهای ولایی و آیات قرآنی، نقش مهمی در تقویت روحیه رزمندگان و پیروزی آنها داشتند.
بنابراین، آموزه های اسلام و معنویت رزمندگان موثرترین و برجسته ترین عامل قداست یافتن این جهاد مقدس می باشد.
تاکید می شود که به طور کلی نقش اسلام در خلق این حماسه ماندگار در تاریخ ایران بسیار برجسته و فوق العاده بوده است. با این حال حفظ و انتقال همه ارزش‌های دفاع مقدس به نسل‌های آینده، از جمله وظایف مهم همه ایرانیان است. چراکه ارزش الهی و انسانی مشترک و پایدار در بین مردم ایران، یک هویت اسلامی-ایرانی توامان و ممزوج ساخته است که به عنوان میراثی ارزشمند و مانداگار قرن هاست که نسل به نسل منقل شده و رشد یافته و در دفاع مقدس به اوج خود رسیده و این سرمایه و میثاق معنوی، ایران اسلامی را از فتنه های داخلی و تهاجمات خارجی عبور داده و درآینده به اوج عزت و شکوهمندی در جهان خواهد رساند. دفاع مقدس، الهام‌بخش نسل‌های آینده خواهد بود و یاد و خاطره شهدا، همیشه در دل ملت ایران زنده خواهد ماند.
عوامل متعدد در تقدس دفاع مقدس
مجموعه‌ای چندلایه و توامان از عوامل دینی و مذهبی، تاریخی، اجتماعی و فرهنگی در کنار هم باعث شده‌اند تا این رویداد به چنین جایگاهی دست یابد. در زیر به برخی از مهم‌ترین این عوامل اشاره می‌کنیم:
۱. عوامل دینی و مذهبی
نقش اسلام در دفاع مقدس: اگرچه اسلام به تنهایی دلیل مقدس بودن دفاع مقدس نیست، اما نقش بسیار مهمی در این زمینه داشته است. مفاهیمی مانند جهاد، شهادت، و دفاع از دین، انگیزه بسیاری از رزمندگان را برای حضور در جبهه فراهم کرد.
الهام از مکتب عاشورا: دفاع مقدس با الهام از مکتب عاشورا و قیام امام حسین (ع)، به عنوان یک جهاد مقدس تلقی شد. این الهام‌گیری، به دفاع مقدس یک بعد معنوی و الهی و حماسی بخشید.
دفاع از ارزش‌های انقلاب اسلامی: دفاع مقدس در واقع دفاع از دستاوردهای انقلاب اسلامی و ارزش‌های اسلامی بود که بسیاری از مردم ایران به آن اعتقاد داشتند.این امر، باعث شد تا بسیاری از مردم با انگیزه‌ای قوی تر در این جنگ تحمیلی شرکت کنند.
مقاومت در برابر تجاوزگری: دفاع در برابر تجاوزگری از نظر همه ادیان و مذاهب یک عمل پسندیده و مقدس تلقی می‌شود. در ایران نیز هموطنانی از مسیحیان و کلیمیان در جنگ تحمیلی حضور داشتند و شهدایی نیز تقدیم کرده اند.
رهبری الهی امام خمینی (ره): رهبری حکیمانه و دینی امام خمینی (ره) در طول جنگ تحمیلی، نقش بسیار مهمی در بسیار مهمی در پیروزی ایران داشت . ایشان در دوران دفاع مقدس، با تدابیر و سخنان توحیدی خود، توکل و خداباوری و روحیه مقاومت و پایداری اسلامی را در عموم مردم به ویژه جوانان و رزمندگان اسلام ایجاد و تقویت نمودند.
۲. عوامل تاریخی و هویتی
تجاوز خارجی و دفاع از خاک وطن: حمله بی‌دلیل عراق به ایران و تلاش برای تغییر مرزهای جغرافیایی و براندازی نظام نوپای جمهوری اسلامی، انگیزه‌ای قوی برای دفاع از خاک و ناموس ایجاد کرد. که از می توان عوامل تاریخیِ مقابله با تجاوز خارجی و دفاع از خاک وطن در بین ایرانیان برشمرد.
مقاومت در برابر ابرقدرت‌ها: جنگ تحمیلی تنها یک منازعه محلی نبود، بلکه ابعاد بین‌المللی داشت و بسیاری از کشورها به طور مستقیم یا غیرمستقیم از عراق حمایت می‌کردند. مقاومت ایران در برابر این ائتلاف بین‌المللی، ابهت و اقتدار ملت ایران را به رخ جهانیان کشید.
۳. عوامل فرهنگی و اجتماعی
مشارکت گسترده مردم: در دفاع مقدس، تمام اقشار جامعه از پیر و جوان، در یک بسیج عمومی با تمام وجود و داوطلبانه در آن شرکت کردند. این مشارکت گسترده، احساس تعلق و مالکیت مردم به جنگ را تقویت کرد و آن را به یک جنگ مردمی تبدیل کرد.
ایثار و فداکاری رزمندگان: شهدا و جانبازان دفاع مقدس با فداکاری و ایثار خود، الگویی ارزشمند برای نسل‌های آینده شدند. این الگوها، ارزش‌هایی مانند شجاعت، ایثار، گذشت و وطن‌دوستی را در جامعه تقویت کردند. فداکاری و ایثار فق العاده رزمندگان اسلام در طول این جنگ، باعث شد تا این دفاع در ذهن مردم به عنوان یک حماسه ماندگار ثبت شود.
وحدت و هبستگی ملی: در دوران دفاع مقدس، اختلافات سیاسی و اجتماعی به حداقل رسید و مردم با وحدت و همدلی در برابر دشمن چه در پشت جبهه و چه در داخل جبهه نبرد ایستادند. این وحدت ملی، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دفاع مقدس بود که بر ارزش مندی و تقدس آن افزوده است.
ایجاد هویت جمعی: دفاع مقدس، هویت جمعی و احساس تعلق به ملت و میهن را در میان ایرانیان تقویت کرد. خاطرات مشترک از جنگ، پیوند عاطفی میان مردم را مستحکم‌تر ساخت. این هویت اسلامی ایرانی، امری مقدس و ارزشمند به شمار می رود.
خودکفایی و توانمندی دفاعی: در دوران دفاع مقدس، ایران توانست در بسیاری از زمینه‌های نظامی و صنعتی به خودکفایی برسد. این دستاورد، باعث افزایش قدرت بازدارندگی ایران شد. و جنبه ای دیگر از ارزشمندی و تقدس به این جنگ تحمیلی بخشید.
در مجموع، دفاع مقدس به عنوان یک رویداد تاریخی، اجتماعی و فرهنگی، مجموعه پیچیده‌ای از عوامل را در خود جای داده است. این عوامل باعث شده‌اند تا این رویداد به عنوان یک نقطه عطف و تجربه‌ای مقدس در تاریخ ایران ثبت گردد.
دلایل تقدس جنگ تحمیلی در مقایسه با سایر جنگ‌ها
این رویداد به دلایل متعدد، از جمله ویژگی‌های منحصر به فرد آن، به عنوان یک جنگ مقدس شناخته می‌شود و با سایر جنگ‌ها تفاوت‌های اساسی دارد:
انگیزه در دفاع مقدس: بسیاری از جنگ‌ها به دلایل اقتصادی، سیاسی یا ارضی رخ می‌دهند، اما دفاع مقدس عمدتاً به دلیل دفاع از ارزش‌های اسلامی و انقلابی و مقابله با تجاوزگری صورت گرفت.
نوع مشارکت مردم: در بسیاری از جنگ‌ها، مشارکت مردم به صورت اجباری است، اما در دفاع مقدس، مردم با انگیزه و از روی اختیار به جبهه‌ها رفتند.
ابعاد معنوی: دفاع مقدس به دلیل ارتباط تنگاتنگ آن با دین و مذهب، ابعاد معنوی بسیار قوی‌تر و متمایزی نسبت به سایر جنگ‌ها دارد.
پیامدهای اجتماعی و فرهنگی: دفاع مقدس تأثیر بسیار عمیقی بر فرهنگ، ادبیات، هنر و سبک زندگی مردم ایران گذاشت و باعث ایجاد هویت جمعی قوی شد.
دفاع از ارزش‌های اسلامی و انقلابی: دفاع مقدس نه تنها یک جنگ دفاعی برای حفظ خاک و تمامیت ارضی، بلکه یک دفاع از ارزش‌های اسلامی و انقلابی بود. این جنبه باعث شد تا این جنگ به یک جهاد مقدس و متفاوت از سایر جنگ ها تبدیل شود و انگیزه‌ای بسیار قوی برای مردم ایجاد کند.
ایثار و فداکاری بی‌نظیر: شهدا و جانبازان دفاع مقدس با فداکاری و ایثار خود، الگویی ارزشمند برای نسل‌های آینده شدند. این ایثار و فداکاری، به دفاع مقدس یک بعد معنوی بخشید و آن را از سایر جنگ‌ها متمایز کرد.
وحدت ملی: در دوران دفاع مقدس، اختلافات سیاسی و اجتماعی به حداقل رسید و مردم با وحدت و همدلی در برابر دشمن ایستادند. این وحدت ملی، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دفاع مقدس بود. که این جنگ را با سایر جنگ ها متمایز کرد.
در نتیجه، دفاع مقدس به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، از جمله انگیزه‌های دینی و الهی، مشارکت داوطلبانه و گسترده مردم، ایثار و فداکاری بی نظیر، وحدت ملی و همبستگی کم نظیر و رهبری حکیمانه، به عنوان یک جهاد فی سبیل الله و جنگ مقدس شناخته می‌شود و جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ایران اسلامی دارد.
حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی
