پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علیها، امام هادی علیه السلام، دهمین پیشوای شیعیان، زندگی پر فراز و نشیبی را در عصری پر آشوب سپری کردند. دوران امامت ایشان مصادف بود با حکومت خلفای عباسی که با شدت و حدت به شیعیان ستم می‌کردند. با این حال، امام هادی علیه السلام با تمام وجود در برابر ظلم و ستم ایستادگی کردند و به عنوان نمادی از مقاومت و مبارزه در تاریخ اسلام درخشیدند و آن حضرت را که از عصمت و عبودیت و علم الهی سرشار برخودار بودند را، برای همیشه الگوی الهام بخش شیعیان و آزادگان جهان شدند.
چالش‌های دوران امامت امام هادی علیه السلام
حکومت عباسی در دوران امامت امام هادی علیه السلام به شدت بر شیعیان فشار می‌آورد و به دنبال سرکوب و نابودی آنها بود. در آن دوران، دشمنان اهل بیت علیهم السلام به دنبال ایجاد تفرقه و اختلاف میان شیعیان بودند تا بتوانند بر آنها مسلط شوند. امام هادی علیه السلام در شرایطی زندگی می‌کردند که آزادی‌های سیاسی و اجتماعی بسیار محدود بود و ایشان تحت نظر شدید حکومت عباسی قرار داشتند.
اما مقابله با ظلم و ستم، حفظ وحدت شیعیان، توجه به تربیت شاگردان و تعلیم ادعیه و زیارات ارزشمند به شیعیان، شکیبایی و مقاومت در زندگی و مسیر مبارزه فرهنگی، برخی از خصوصیات و ویژگی های امام هادی علیه السلام است که در سراسر سیره مبارزاتی و زندگی پربرکت آن حضرت جلوه گر بوده است.
تطبیق مقاومت امام دهم با تعریف مقاومت فرهنگی
«مقاومت فرهنگی» به معنای تلاش آگاهانه و سازمان‌یافته برای حفظ، ترویج و گسترش ارزش‌ها، باورها، هویت و شیوه زندگی یک گروه یا جامعه در برابر تهدیدات داخلی یا خارجی است. این مقاومت، اغلب در شرایطی رخ می‌دهد که یک فرهنگ با فرهنگ غالب یا فرهنگ‌های دیگر در تعارض قرار می‌گیرد. با توجه به این تعریف، می‌توان مقاومت امام هادی علیه السلام را به عنوان یک نمونه بارز از مقاومت فرهنگی تحلیل کرد. دلایل این مدعا عبارتند از:
حفظ هویت شیعی: امام هادی علیه السلام در شرایطی که حکومت عباسی به شدت به دنبال تضعیف و حذف هویت شیعی بود، با تمام وجود برای حفظ و تقویت این هویت تلاش کردند. ایشان با آموزش معارف اسلامی، ترویج فرهنگ اهل بیت و تربیت شاگردان، به حفظ و گسترش شیعه کمک شایانی کردند. این عمل، نمونه‌ای واضح از تلاش برای حفظ و ترویج یک هویت فرهنگی خاص است. مبارزه با انحرافات فرهنگی: در آن دوره، برخی از گروه‌ها با انحراف از آموزه‌های اصیل اسلام، به ترویج عقاید باطل و خرافی می‌پرداختند. امام هادی علیه السلام با روشنگری و بیان حقایق، با این انحرافات مبارزه کردند و به اصلاح باورهای مردم پرداختند. این اقدام، نمونه‌ای از مقاومت در برابر نفوذ فرهنگی و حفظ اصالت یک فرهنگ است.
تقویت وحدت و همدلی شیعیان: امام هادی علیه السلام با تاکید بر وحدت و همدلی شیعیان، در برابر تفرقه‌افکنی‌ها و توطئه‌های دشمنان ایستادگی کردند. حفظ وحدت شیعیان، یکی از مهم‌ترین عوامل بقاء و پیشرفت این مذهب بوده است. این عمل، نمونه‌ای از تلاش برای حفظ انسجام و یکپارچگی یک فرهنگ است.
توجه به تربیت نسل آینده: امام هادی علیه السلام به تربیت نسل جوان و آینده‌ساز شیعه بسیار اهمیت می‌دادند. ایشان با آموزش معارف اسلامی و تربیت شاگردان صالح، برای آینده شیعه سرمایه‌گذاری کردند. این اقدام، نمونه‌ای از تلاش برای انتقال ارزش‌ها و باورها به نسل‌های آینده و تضمین بقای فرهنگ شیعی است.
مبارزه با ظلم و ستم به شیوه‌ای هوشمندانه: امام هادی علیه السلام در شرایطی که حکومت عباسی به شدت بر شیعیان فشار می‌آورد، با تدبیر و شجاعت به مبارزه با ظلم و ستم پرداختند. ایشان با استفاده از روش‌های هوشمندانه و پنهانی، از ایجاد درگیری‌های مستقیم و آشکار جلوگیری کردند. این عمل، نمونه‌ای از مقاومت هوشمندانه و مبتنی بر شناخت شرایط است. مقاومت امام هادی علیه السلام را می‌توان به عنوان مقاومت فرهنگی نامید و ایشان را نماد و الگوی مقاومت فرهنگی دانست.
چرا امام هادی علیه السلام «نماد مقاومت فرهنگی» هستند؟
مقاومت در شرایط سخت: امام هادی علیه السلام در شرایطی بسیار سخت و دشوار زندگی می‌کردند و تحت فشارهای شدید حکومت عباسی قرار داشتند. با این حال، ایشان با اراده‌ای راسخ به مبارزه خود ادامه دادند.
استفاده از ابزارهای فرهنگی: ایشان از ابزارهای فرهنگی مانند تعلیم، ترویج معارف اسلامی و تربیت شاگردان و شبکه سازی شیعیان برای مقابله با دشمنان استفاده می‌کردند.
توجه به بعد فرهنگی مبارزه: امام هادی علیه السلام به خوبی می‌دانستند که مبارزه با ظلم و ستم تنها به مقابله نظامی محدود نمی‌شود و باید ابعاد فرهنگی آن نیز مورد توجه قرار گیرد.
در نتیجه، می‌توان گفت که مقاومت امام هادی علیه السلام یک مقاومت فرهنگی جامع و فراگیر بوده است. ایشان با استفاده از ابزارهای فرهنگی، به حفظ هویت شیعی، مبارزه با انحرافات، تقویت وحدت و تربیت نسل آینده پرداختند. بنابراین، ایشان به حق نماد و الگوی مقاومت فرهنگی برای همه شیعیان و آزادی‌خواهان هستند.
جامعه کبیره و زیارت غدیریه؛ سلاحی برای مقاومت فرهنگی
قطعاً تعلیم زیارت جامعه کبیره و زیارت غدیریه از سوی امام هادی علیه السلام را می‌توان در راستای ترویج و تعمیق فرهنگ مقاومت فرهنگی در جامعه شیعی دانست. برای درک بهتر این موضوع، باید به محتوا و اهداف این دو دعا و همچنین جایگاه آنها در سیره امام هادی علیه السلام توجه کنیم:
زیارت جامعه کبیره: این دعا، تبیین امر امامت و ولایت و یک دوره امام شناسی است، یک دعا و در عین حال، زیارت جامع و کامل است که در آن، امامان معصوم علیهم السلام معرفی شده و مقام و منزلت والای آنها بیان می‌شود. خواندن این دعا، موجب تقویت ایمان و اعتقاد عمیق به ولایت اهل بیت علیهم السلام می‌شود.
زیارت غدیریه: این زیارت، در مدح و ستایش امیرالمؤمنین علی علیه السلام است و بر اهمیت ولایت و امامت ایشان تأکید می‌کند. خواندن این زیارت، موجب تقویت روحیه ولایتمداری و بصیرت در برابر انحرافات می‌شود. «زیارت غدیریه» امام هادی علیه‌السلام؛ سند دفاع از ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام در عصر خفقان عباسیان است. این زیارت که در میان ما شیعیان ناشناخته است در مفاتیح الجنان در بخش اعمال عید بزرگ غدیرخم ذکر شده است.
در سالی که معتصم عباسی، امام هادی علیه‌السلام را از مدینه به سامرا فراخواند، ایشان به زیارت حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام در نجف اشرف رفته و این زیارت را قرائت کردند.
در این زیارت امام ضمن تطبیق حوادث تاریخی با آیات مرتبط قرآنی، پرده از فضائل اخلاقی مولای متقیان بر می‌گشاید.
امام هادی علیه السلام با آموزش و ترویج این دعاها و زیارات، به دنبال تقویت بنیان‌های اعتقادی شیعیان و آماده‌سازی آنها برای مقابله با چالش‌ها و مشکلات بودند. ایشان می‌دانستند که در شرایطی که حکومت عباسی به شدت به شیعیان ظلم و ستم می‌کرد، تقویت ایمان و اعتقاد، تنها راه مقابله با این ظلم است. از روی ارتباط این دو دعا با فرهنگ مقاومت را اینگونه می توان بیان کرد: فراگیری و بهره مندی از این دعاها، موجب تقویت ایمان به امامان معصوم و ولایت اهل بیت (ع) شده و شیعیان به مقاومت در برابر ظلم و ستم و حفظ ارزش‌های اسلامی، انگیزه بیشتری پیدا می‌کنند. این دو دعا، به شیعیان کمک می‌کنند تا دشمنان اهل بیت و توطئه‌های آنها را بهتر بشناسند و در برابر آنها هوشیار باشند. خواندن این دعاها، روحیه ایستادگی و مقاومت در برابر مشکلات و سختی‌ها را در شیعیان تقویت می‌کند. با مطالعه این دعاها، شیعیان با تاریخ و سیره ائمه آشنا می‌شوند و از آنها الگو می‌گیرند.این دعاها، موجب تقویت وحدت و همدلی در میان شیعیان می‌شود و آنها را در برابر تفرقه‌افکنی‌ها مصون می‌دارد.
در نتیجه، می‌توان گفت که دعاهای رسیده از امام هادی (ع)، سلاحی قدرتمند برای مقاومت فرهنگی در جامعه شیعی هستند. تعلیم زیارت جامعه کبیره و زیارت غدیریه از سوی امام هادی علیه السلام، یک اقدام راهبردی و نرم افزازی برای تقویت فرهنگ مقاومت در جامعه شیعی بود. این دعاها، نه تنها به شیعیان کمک می‌کنند تا ایمان خود را تقویت کنند، بلکه به آنها می‌آموزند که چگونه در برابر ظلم و ستم بایستند و از ارزش‌های اسلامی دفاع کنند.
امروزه نیز درس‌ها و آموزه‌های مقاومت را می توانیم از سیره امام هادی علیه السلام بگیریم و بکار ببندیم. آموزه هایی چون؛ مقاومت در برابر ظلم یک وظیفه انسانی و اسلامی است. مبارزه هوشمندانه و پنهان می‌تواند موثرتر از مبارزه آشکار باشد. صبر و استقامت، کلید پیروزی در برابر سختی‌هاست. وحدت و همدلی، رمز موفقیت در هر مبارزه‌ای است. ترویج فرهنگ مقاومت، وظیفه همه آگاهان و مومنان است. توکل به خداوند، منبع قدرت و انرژی برای مبارزان است. و لذا امام هادی علیه السلام الگوی کاملی برای همه کسانی است که در برابر ظلم و ستم ایستادگی می‌کنند.
همانطور که امروزه با پدیده جهانی شدن و هجوم فرهنگ‌های غربی مواجه هستیم، امام هادی علیه السلام نیز در زمان خود با تهدید فرهنگ‌های غیر اسلامی و تحریفی و بیگانه روبرو بودند. امام هادی علیه السلام بیشتر از ابزارهای نرم مانند آموزش، تربیت و تبلیغ استفاده می‌کردند تا ابزارهای سخت. این رویکرد با مفاهیم مقاومت فرهنگی که بر اهمیت فرهنگ، هنر و رسانه تاکید دارند، همخوانی دارد.امام هادی علیه السلام به حفظ هویت جمعی شیعیان اهمیت زیادی می‌دادند. این امر با تاکید بر اهمیت هویت و فرهنگ ملی در مفاهیم مدرن مقاومت فرهنگی همسو است.
مقاومت امام هادی علیه السلام یک الگوی کامل از مقاومت فرهنگی است که می‌توان از آن در شرایط کنونی نیز بهره برد. ایشان نشان دادند که با استفاده از ابزارهای فرهنگی و با اتکا به ارزش‌ها و باورهای دینی می‌توان در برابر هر گونه تهدیدی مقاومت کرد و هویت مذهبی و فرهنگی خود را حفظ کرد.
محمدباقر مشکاتی
