پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلاماللهعلیها| قرآن کریم، این کتاب هدایت، تنها مجموعهای از احکام و دستورات اعتقادی و اخلاقی و عبادی نیست، بلکه منشور کاملی برای زندگی سعادتمندانه و رسیدن به پیروزی در همه عرصههای فردی و اجتماعی، و دنیوی و اخروی است. در دهمین روز از ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن، هستیم و امسال رزق رمضانی ما با شعار محوری “امت پیروز” آراسته به معارف قرآنی شده است، شعاری که برگرفته از آیات نورانی قرآن کریم، از جمله آیه ۴۶ سوره مبارکه انفال است: “وَأَطِیعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ وَاصْبِرُواْ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ” پیام این آیه شریفه، همچون چراغی فروزان، راه سعادت و پیروزی را در همه ساحتهای زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی فراروی ما قرار میدهد.
نگاهی به مفاهیم و آموزه های آیه
خداوند متعال در آخرین کتاب آسمانی، عوامل عزت و اقتدار امت اسلامی را بیان کرده و از عوامل ضعف و شکست برحذر داشته است. آیه ۴۶ سوره انفال، یکی از همین آیات راهگشاست که در شرایط جنگی نازل شده است، اما پیام آن، فراتر از میدان نبرد، در تمام شئون زندگی جاری است. این آیه، پس از فرمان به اطاعت از خدا و رسول (ص)، به مهمترین عامل تضعیفکننده یک جامعه، یعنی نزاع و اختلاف، اشاره میکند: “وَلا تَنازَعوا فَتَفشَلوا وَتَذهَبَ ريحُكُم”؛ “وَلا تَنازَعوا”: نزاع، به معنای اختلاف و کشمکش است، چه در کلام و چه در عمل. این نزاع، میتواند ناشی از خودخواهی، حسادت، تفرقه افکنی یا سوء تفاهم باشد “فَتَفشَلوا” : فشل، به معنای سستی، ضعف و زبونی است. نزاع و اختلاف، سبب از بین رفتن وحدت و همدلی شده و در نتیجه، جامعه را دچار ضعف و سستی میکند “وَتَذهَبَ ريحُكُم” : ریح، در لغت به معنای باد است، اما در اینجا، کنایه از قدرت، شوکت و اقتدار است. نزاع و اختلاف، نه تنها باعث ضعف و سستی میشود، بلکه قدرت و اقتدار جامعه را نیز از بین میبرد.
این آیه نورانی، همچون قطبنمایی، مسیر صحیح را در تمامی شئون زندگی به ما نشان میدهد. از این روی با محور قرار دادن این آیه مبارکه، نکاتی را در راستای تحقق وحدت و دوری از نزاع و اختلاف، عرض می شود:
اطاعت از خدا و رسول خدا، سنگ بنای وحدت در ابتدای آیه، خداوند متعال میفرماید: “وَأَطِیعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ”. اطاعت از خدا و رسول (ص)، یعنی عمل به دستورات قرآن کریم و سنت نبوی. وقتی همه ما، در برابر این دو منبع وحیانی تسلیم باشیم و از آنها پیروی کنیم، زمینه برای ایجاد وحدت و همدلی فراهم میشود. زیرا در این صورت، همه ما به یک ریسمان الهی چنگ زدهایم و از تفرقه و اختلاف دوری میکنیم.
نهی از نزاع، سدی در برابر تفرقه در ادامه آیه، خداوند متعال میفرماید: “وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ”. نهی از نزاع، یعنی دوری از هرگونه اختلاف و درگیری که باعث تضعیف جامعه اسلامی میشود. نزاع، همچون موریانهای است که از درون، پایههای یک جامعه را سست میکند و آن را به سوی نابودی میکشاند.
پیامدهای وخیم نزاع، هشداری برای امت: آیه شریفه، در ادامه به پیامدهای وخیم نزاع و اختلاف اشاره میکند: “فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ”. “فَشَل” به معنای سستی و ضعف، و “ذهاب ریح” به معنای از بین رفتن قدرت و شوکت است. نزاع و اختلاف، باعث میشود که جامعه اسلامی دچار سستی و ضعف شود و قدرت و شوکت خود را از دست بدهد.
صبر، کلید پیروزی در برابر فتنهها در پایان آیه، خداوند متعال میفرماید: “وَاصْبِرُواْ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ”. صبر، به معنای استقامت و پایداری در برابر مشکلات و فتنهها است. وقتی جامعه اسلامی با فتنهها و چالشها روبرو میشود، باید با صبر و استقامت، در برابر آنها ایستادگی کند و از تفرقه و اختلاف دوری کند. خداوند متعال، به صابران وعده داده است که با آنها خواهد بود و آنها را یاری خواهد کرد.
این آیه شریفه، میتواند چراغ راه نهضت ملی زندگی با آیه ها باشد. ما با عمل به این دستورات الهی، میتوانیم در زندگی فردی، خانوادگی، و اجتماعی خود، وحدت و همدلی را حاکم کنیم و از تفرقه و اختلاف دوری کنیم. با این کار، میتوانیم جامعهای سربلند و مقتدر داشته باشیم و به قلههای رفیع پیشرفت و تعالی دست یابیم. خداوند متعال به همه ما توفیق دهد تا با عمل به این آیه نورانی، در راه تحقق وحدت و همدلی گام برداریم.
نزاع و تفرقه؛ ریشه ها و پیامدها
برای تشریح و تبیین بیشتر آیه ۴۶ سوره انفال، بایستی رویکردی چند وجهی را در نظر بگیریم که هم ابعاد نظری و هم جنبههای عملی و کاربردی مضامین و اهداف آیه را پوشش دهد. این رویکرد شامل ساحتهای زیر است: شناخت عوامل و ریشههای نزاع و اختلاف، بررسی پیامدهای نزاع و اختلاف، بررسی راهکارهای ایجاد وحدت و همدلی، مطالعه موردی در تاریخ اسلام، و اقدامات عملی برای تحقق وحدت. با در نظر گرفتن این رویکرد چند وجهی، میتوانیم پیامهای آن را به صورت ملموس و کاربردی، به مخاطبان ارائه دهیم و با عمل به این دستور الهی، بتوانیم جامعه اسلامی متحد، همدل، و مقاوم و پیشرفته داشته باشیم.
ریشههای نزاع و اختلاف: نزاع و اختلاف، آفتی است که میتواند درخت تناور جامعه اسلامی را از درون بپوساند. ریشه این آفت، در اعماق نفسانیات و هواهای نفسانی ما نهفته است؛ اولین و مهمترین ریشه نزاع، خودخواهی و حب نفس است. وقتی هر یک از ما، خود را محور عالم بدانیم و منافع خود را بر منافع دیگران ترجیح دهیم، زمینه برای ایجاد اختلاف و درگیری فراهم میشود. امیرالمومنین علی (علیه السلام) میفرمایند: “حبّالنّفس رأس کلّ خطیئة”؛ خودپسندی، سرآغاز هر گناهی است.حسادت، آتشی است که درون انسان را میسوزاند و او را به دشمنی با دیگران وا میدارد. حسود، نمیتواند موفقیت دیگران را ببیند و همواره در صدد تخریب و تضعیف آنان است. قرآن کریم، حسادت را از صفات زشت یهود میداند و میفرماید: “وَدَّ کَثِیرٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ لَوْ یَرُدُّونَکُمْ مِنْ بَعْدِ إِیمَانِکُمْ کُفَّارًا حَسَدًا مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ” (بقره/۱۰۹). بسیاری از نزاعها، ناشی از سوء تفاهم و جهل است. وقتی ما بدون تحقیق و بررسی، به قضاوت درباره دیگران میپردازیم و یا از نیات و انگیزههای آنان آگاه نیستیم، زمینه برای ایجاد سوء تفاهم و درگیری فراهم میشود. دشمنان اسلام، همواره در صدد ایجاد تفرقه و اختلاف بین صفوف مسلمانان بودهاند. آنان با استفاده از ابزارهای مختلف، از جمله رسانهها و شبکههای اجتماعی، به ترویج افکار تفرقهافکنانه و ایجاد شکاف بین گروههای مختلف مسلمانان میپردازند. برای مقابله با این ریشههای نزاع، باید به تهذیب نفس و تقویت ایمان بپردازیم. باید بیاموزیم که چگونه بر نفس خود مسلط شویم و از پیروی از هواهای نفسانی دوری کنیم. همچنین، باید با افزایش آگاهی و بصیرت، از دسیسههای دشمنان آگاه باشیم و در دام آنان گرفتار نشویم:
پیامدهای نزاع و اختلاف: نزاع و اختلاف، آثار مخرب فراوانی دارد که میتواند ارکان نهاد خانواده و جامعه اسلامی را به نابودی بکشاند. نزاع و اختلاف، باعث از بین رفتن اعتماد بین افراد جامعه میشود. وقتی اعتماد از بین برود، دیگر کسی به دیگری اعتماد نمیکند و همکاری و همدلی از بین میرود.نزاع و اختلاف، باعث ایجاد ناامنی در جامعه میشود. وقتی جامعه دچار تفرقه و اختلاف شود، زمینه برای بروز خشونت و درگیری فراهم میشود و امنیت و آرامش از بین میرود. وقتی افراد به جای همکاری و همدلی، به نزاع و درگیری بپردازند، وقت و انرژی خود را هدر میدهند و نمیتوانند به اهداف خود دست یابند. این ناهنجاری بنیانهای اجتماعی را تضعیف میکند. وقتی جامعه دچار تفرقه و اختلاف شود، ارزشهای اخلاقی و انسانی از بین میرود و روابط اجتماعی سست میشود. گفتنی است آیه شریفه (انفال/۴۶) نیز، نزاع و اختلاف را عامل شکست و ناکامی میداند و میفرماید: “وَلا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ”
وحدت و همدلی؛ درس ها و راهکارها
با مطالعه موردی در تاریخ اسلام در می یابیم که، سرشار از درسها و عبرتها است. با مطالعه تاریخ، میتوانیم از تجربیات گذشتگان درس بگیریم و از تکرار اشتباهات آنان جلوگیری کنیم. جنگ جمل و صفین، نمونههایی از نزاع و اختلاف در میان مسلمانان است که باعث تضعیف جامعه اسلامی شد. این جنگها، نشان داد که چگونه نزاع و اختلاف، میتواند به خونریزی و برادرکشی منجر شود. صلح حدیبیه، نمونهای از تدبیر و دوراندیشی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) است که با وجود برخی امتیازات ظاهری برای مشرکان، در نهایت به نفع مسلمانان تمام شد و زمینه را برای گسترش اسلام فراهم کرد.
برای مقابله با نزاع و اختلاف و ایجاد وحدت و همدلی، باید راهکارهای زیر را در پیش بگیریم:به جای تمرکز بر اختلافات، بر مشترکات دینی، فرهنگی، و ملی تأکید کنیم. همه ما، مسلمان هستیم و به یک خدا، یک پیامبر، و یک کتاب اعتقاد داریم. این مشترکات، میتواند مبنایی برای ایجاد وحدت و همدلی باشد.باید فرهنگ گفتگو و تبادل نظر را ترویج کنیم. باید به افراد بیاموزیم که چگونه با احترام به نظرات مخالف، به دنبال یافتن راه حلهای مشترک باشند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) میفرمایند: “اختلاف امّتی رحمة”؛ اختلاف نظر در میان امت من، مایه رحمت است.بایستی روحیه گذشت و ایثار را در جامعه تقویت کنیم. باید بیاموزیم که گذشت از اشتباهات دیگران، نه تنها نشانه ضعف نیست، بلکه نشانه بزرگواری و سعه صدر است. رهبران و نخبگان جامعه، نقش مهمی در ایجاد وحدت و همدلی دارند. آنان باید با گفتار و رفتار خود، الگویی برای وحدت و همدلی باشند و از هرگونه اقدامی که باعث تفرقه و اختلاف میشود، دوری کنند.
محمدباقر مشکاتی
