پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها| قرآن کریم، این کلام الهی، همواره سرچشمه‌ای غنی برای اندیشه و عمل در تمامی عرصه‌های زندگی بشر بوده است. در این میان، آیات متعددی وجود دارند که با مضامین عمیق و راهگشا، می‌توانند علاوه آموزه های کاربردی برای زندگی فردی و اجتماعی، مبنایی برای پژوهش‌های علمی و مطالعات نظری نیز قرار گیرند. آیات،۱۷ و ۱۸ سوره مبارکه زمر است از این آیات قرآنی است که می‌فرماید: «…فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُولَئِكَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ»؛ «پس بشارت ده به بندگان من، کسانی که سخن را می‌شنوند و از نیکوترین آن پیروی می‌کنند؛ آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده، و آنان صاحبان خردند». این آیات می‌تواند الگویی برای رفتار و زندگی مومنانه در مقابله با چالش‌های اجتماعی و موقعیت‌های سخت زندگی باشد. این آیه نه تنها به مومنان بلکه به تمامی انسان‌ها فراخوان می‌دهد تا در زندگی به دنبال حقیقت و یافتن بهترین راه‌ها باشند. این آیات به ما می‌گویند که باید به سخنان مختلف گوش دهیم، اما با فکر و تعقل بهترین راه را انتخاب کنیم. باید همواره در جستجوی شناخت صحیح از دین حقه الهی باشیم و سعی کنیم بهترین مسیر را در زندگی انتخاب کنیم تا از عذاب الهی در امان باشیم.
آیه ۱۷ پیش‌زمینه‌ای برای درک و عمل به محتوای آیه ۱۸ فراهم می‌کند. به عبارت دیگر، آیه ۱۷ به نوعی آمادگی فکری و رفتاری را ایجاد می‌کند که لازمه بهره‌مندی از مزایای ذکر شده در آیه ۱۸ است. بشارت در آیه ۱۷ به این دلیل است که این آیه، کلید فهم و عمل به آیه ۱۸ است؛ کسانی که از طاغوت اجتناب کنند و به سوی خدا بازگردند، شایسته دریافت این بشارت هستند که خداوند آن‌ها را به راه راست هدایت خواهد کرد و به آن‌ها توفیق عمل به دستورات خود را خواهد داد. به عبارت دیگر، آیه ۱۷ نشان می‌دهد که چه کسانی شایسته هدایت هستند و آیه بعدی نشان می‌دهد که چگونه می‌توان به این هدایت دست یافت.
نکات کلیدی و ابعاد مفهومی آیه
آیه ۱۸ سوره زمر، ضمن بشارت به گروهی از بندگان خاص خداوند، به ویژگی‌های برجسته آنان اشاره می‌کند که ابعاد مختلف آیه شریفه، با تاکید بر مفاهیم “استماع فعال”، “گزینش احسن”، “هدایت الهی” و “خردمندی” را منعکس می کند:
استماع فعال و دقیق: “يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ” نشان می‌دهد که این افراد، صرفاً شنونده منفعل نیستند، بلکه با دقت و توجه به سخنان گوناگون گوش می‌دهند. این استماع فعال، لازمه هرگونه انتخاب آگاهانه است.
گزینش احسن: “فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ” نشانگر توانایی تجزیه و تحلیل، نقد و بررسی، و انتخاب بهترین و نیکوترین قول است. این انتخاب، مبتنی بر عقل، استدلال، و معیارهای ارزشی است.
هدایت الهی: “أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ” بیانگر این است که این ویژگی‌ها، ناشی از هدایت و توفیق الهی است. به عبارت دیگر، تلاش و کوشش انسان در مسیر کسب معرفت و انتخاب احسن، با عنایت و یاری خداوند همراه است.
خردمندی: “وَأُولَئِكَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ” این افراد، به عنوان صاحبان خرد و اندیشه معرفی می‌شوند. خردمندی، نه صرفاً داشتن اطلاعات، بلکه توانایی استفاده صحیح از اطلاعات و انتخاب بهترین گزینه است.
پیام های آیه در سطح فردی
این آیه، پیام‌ها و درس‌های مهمی در حوزه وظایف فردی یک مسلمان دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود؛ یک مسلمان باید همواره در پی کسب معرفت و آگاهی باشد و به سخنان و دیدگاه‌های مختلف با دقت و توجه گوش فرا دهد. این استماع فعال، به او کمک می‌کند تا دیدگاه‌های گوناگون را بشناسد و با آگاهی بیشتری به انتخاب دست بزند. یک مسلمان نباید به سادگی هر سخنی را بپذیرد، بلکه باید با عقل و استدلال، به نقد و بررسی سخنان بپردازد و بهترین و نیکوترین آن‌ها را انتخاب کند. این انتخاب، باید بر اساس معیارهای ارزشی و اسلامی صورت گیرد. مسلمان باید بداند که هدایت و توفیق الهی، شرط لازم برای رسیدن به کمال و سعادت است. بنابراین، باید همواره از خداوند طلب هدایت کند و در مسیر کسب معرفت و انتخاب احسن، از او یاری بخواهد.
یک مسلمان باید تلاش کند تا خرد و اندیشه خود را تقویت کند و از آن در تمامی امور زندگی بهره ببرد. خردمندی، به او کمک می‌کند تا تصمیمات درست بگیرد و در مسیر صحیح گام بردارد. یک مسلمان باید بداند که مسئولیت انتخاب‌های خود را بر عهده دارد و در برابر خداوند و جامعه اسلامی پاسخگو است. بنابراین، باید با دقت و آگاهی به انتخاب دست بزند و از انتخاب‌های نادرست و زیان‌بار دوری کند.
به طور خلاصه، این آیه به مسلمانان می‌آموزد که همواره در پی کسب معرفت، تفکر، و انتخاب احسن باشند و با توکل بر خداوند و بهره‌گیری از عقل و خرد خود، در مسیر کمال و سعادت گام بردارند.
درس های آیه در ساحت خانواده
این آیه در ساحت خانواده هم پیام‌ها و درس‌های ارزشمندی دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود؛ در خانواده، افراد باید به سخنان یکدیگر با دقت و احترام گوش دهند. والدین باید به حرف‌های فرزندان خود توجه کنند و فرزندان نیز باید به نصیحت‌های والدین گوش فرا دهند. این استماع فعال، به ایجاد فضایی صمیمی و همدلانه در خانواده کمک می‌کند. در خانواده، تصمیم‌گیری‌ها باید بر اساس مشورت و تبادل نظر صورت گیرد. اعضای خانواده باید دیدگاه‌های مختلف را بررسی کنند و با در نظر گرفتن مصالح جمعی، بهترین تصمیم را بگیرند. والدین باید به فرزندان خود بیاموزند که چگونه به نقد و بررسی سخنان و دیدگاه‌ها بپردازند و بهترین آن‌ها را انتخاب کنند. آن‌ها باید به فرزندان خود کمک کنند تا معیارهای ارزشی و اسلامی را در انتخاب‌های خود مد نظر قرار دهند. در خانواده، باید فضایی ایجاد شود که افراد بتوانند آزادانه نظرات خود را بیان کنند و از یکدیگر بیاموزند. این تبادل نظر و گفتگو، به رشد فکری و فرهنگی اعضای خانواده کمک می‌کند. والدین باید به فرزندان خود بیاموزند که مسئولیت انتخاب‌های خود را بر عهده دارند و در برابر خداوند و خانواده پاسخگو هستند. آن‌ها باید به فرزندان خود کمک کنند تا با دقت و آگاهی به انتخاب دست بزنند و از انتخاب‌های نادرست و زیان‌بار دوری کنند.
به طور خلاصه، این آیه به خانواده‌ها می‌آموزد که با ایجاد فضایی صمیمی، همدلانه، و مشورتی، به یکدیگر کمک کنند تا در مسیر کمال و سعادت گام بردارند و بهترین انتخاب‌ها را در زندگی داشته باشند. این امر، موجب استحکام بنیان خانواده و تربیت فرزندانی صالح و موفق خواهد شد.
رهیافتی از آیه در حوزه اجتماعی
در حوزه اجتماعی، آیه ۱۸ سوره زمر پیام‌ها و درس‌هایی دارد که با نگاهی علمی می‌توان به آن‌ها پرداخت؛ این آیه بر ضرورت وجود آزادی بیان و تبادل و تضارب آرا در جامعه اسلامی تاکید دارد. یک جامعه سالم، بستری است که در آن دیدگاه‌های مختلف، بدون سانسور و تبعیض، مطرح می‌شوند و افراد فرصت دارند تا با استماع فعال، بهترین آن‌ها را انتخاب کنند. این امر مستلزم وجود نهادهای مدنی و رسانه‌های آزاد و مستقل است که بتوانند نقش واسطه را در انتقال و تحلیل اطلاعات ایفا کنند. آیه شریفه، اهمیت تفکر انتقادی و سواد رسانه‌ای را در جامعه گوشزد می‌کند. افراد جامعه باید توانایی تحلیل محتوای رسانه‌ها، تشخیص اخبار جعلی از واقعی، و ارزیابی اعتبار منابع اطلاعاتی را داشته باشند. این مهارت‌ها، به آن‌ها کمک می‌کند تا در برابر پروپاگاندا و فریبکاری مصون بمانند و انتخاب‌های آگاهانه‌تری داشته باشند. این آیه، بر مسئولیت نخبگان و رهبران جامعه در ارائه دیدگاه‌های صحیح و راهنمایی مردم تاکید دارد.
نخبگان باید با بهره‌گیری از دانش و خرد خود، به تحلیل مسائل جامعه بپردازند و راهکارهای مناسب را ارائه دهند. آن‌ها همچنین باید با تواضع و فروتنی، به دیدگاه‌های دیگران گوش فرا دهند و در صورت لزوم، از اشتباهات خود عذرخواهی کنند. آیه مذکور، بر ضرورت وجود نظام‌های قانونی و قضایی عادلانه در جامعه اشاره دارد. این نظام‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که امکان احقاق حقوق افراد و جبران خسارات ناشی از انتخاب‌های نادرست را فراهم کنند. همچنین، باید سازوکارهایی وجود داشته باشد که از سوء استفاده از آزادی بیان و ترویج خشونت و نفرت جلوگیری کند. این آیه، بر اهمیت آموزش و پرورش در ارتقای سطح آگاهی و خرد جمعی جامعه تاکید دارد. نظام آموزشی باید به گونه‌ای طراحی شود که افراد را به تفکر انتقادی، پرسشگری، و استدلال منطقی تشویق کند. همچنین، باید به آن‌ها مهارت‌های لازم برای مشارکت فعال در جامعه و انتخاب‌های آگاهانه را آموزش دهد.
در مجموع، آیه ۱۸ سوره زمر، یک نقشه راه برای ساختن یک جامعه اسلامی آگاه، آزاد، و عادلانه ارائه می‌دهد. جامعه‌ای که در آن افراد با استماع فعال، تفکر انتقادی، و انتخاب احسن، در مسیر پیشرفت و تعالی فردی، خانوادگی و اجتماعی گام برمی‌دارند و به سعادت دنیوی و اخروی دست می‌یابند.
آموزه هایی از آیه برای عرصه سیاسی
آیه ۱۸ سوره زمر در حوزه سیاسی، چه در سطح ملی و چه جهانی، پیام‌ها و درس‌هایی را به همراه دارد که به تحلیل و بیان آن‌ها می‌پردازیم. این آیه بر اهمیت آگاهی و شناخت در فرآیند تصمیم‌گیری‌های سیاسی تأکید دارد. شهروندان و فعالان سیاسی باید از اطلاعات دقیق و مستند بهره‌مند شوند تا بتوانند انتخاب‌های آگاهانه‌تری داشته باشند. این آگاهی به آن‌ها کمک می‌کند تا در برابر نفوذ و فریبکاری‌های سیاسی و رسانه‌ای مصون بمانند و به یک ارزش‌گذاری صحیح دست یابند.
نظام‌های سیاسی می‌بایست فضایی را برای ابراز نظریات مختلف فراهم کنند. فضای آزاد برای بحث و گفت‌وگو، لازمه‌ای است برای شناخت واقعیات اجتماعی و سیاسی و ایجاد همبستگی میان گروه‌ها و اقوام مختلف. این آیه نشان می‌دهد که تنوع آرا در فرآیند تصمیم‌گیری‌ها، منجر به تولید ایده‌های نو و بهبود کیفیت حکمرانی می‌شود. خودباوری و استقلال فکری از دیگر پیام‌های این آیه است. دولت‌ها و نهادهای سیاسی باید از وابستگی به قدرت‌های خارجی پرهیز کنند و به خواسته‌ها و نیازهای داخلی احترام بگذارند. سیاستمداران باید ضمن دریافت مشورت از افکار عمومی، خود را موظف به پاسخگویی به دغدغه‌های جامعه بدانند و به آن‌ها توجه کنند.
این آیه به نقش نخبگان و فعالان سیاسی در جامعه نیز پرداخته و بر لزوم انتخاب‌هایی متناسب با اخلاق و ارزش‌های اسلامی دارد. رهبران باید در سیاست‌گذاری‌ها و اقدامات خود، ضوابط اخلاقی و اصول اسلامی و انسانی را مد نظر قرار دهند. همچنین، باید در تصمیم‌گیری‌ها، منابع ملی و منفعت عمومی را بر منافع شخصی یا گروهی ترجیح دهند. در سطح جهانی، از این آیه به ضرورت همکاری و گفتگو میان ملت‌های مسلمان رهنمون دارد. کشورهای مختلف مسلمان باید با پذیرش تنوع نظرات و دیدگاه‌های اسلامی، به مباحثات وحدت آفرین و سازنده و برقراری صلح و امنیت در فضای بین‌المللی بپردازند. بنابراین، برقراری گفت‌وگو و احترام به دیگران می‌تواند به همزیستی مسالمت‌آمیز کمک کند. در نهایت، این آیه یک دعوت به تفکرتوحیدی اندیشه ورز در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است. هر فرد و گروهی باید به توانایی‌های خود باور داشته باشد و با استفاده از آگاهی و شناخت، در‌ایجاد تغییرات مثبت در جامعه و جهان پیرامون خود پیشگام باشد.
با توجه به اهمیت و حساسیت فضای مجازی در زندگی امروزی، از آیه ۱۸ سوره زمر درس‌ها و پیام‌های کاربردی متعددی را می توان در ساحت‌های فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی مرتبط با فضای مجازی دریافت نمود. به طور کلی آیه ۱۸ سوره زمر به ما می‌آموزد که در فضای مجازی نیز مانند هر عرصه دیگری از زندگی، باید با آگاهی، خرد و مسئولیت‌پذیری عمل کنیم. این آیه یک نقشه راه برای استفاده صحیح و سازنده از فضای مجازی ارائه می‌دهد که می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی فردی و اجتماعی ما کمک کند.
محمدباقر مشکاتی
