پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها| آیه شریفه ۳۸ سوره شوری یکی از آیات محوری در باب مشورت و اهمیت آن در امور جامعه اسلامی است. خداوند متعال در این آیه، ویژگی‌های برجسته‌ای از مؤمنان را برمی‌شمارد که یکی از مهم‌ترین آنها، مشورت در امور است. در مقدمه، لازم است متن و ترجمه این آیه را ذکر نماییم تا زمینه بحث فراهم شود: «وَالَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ» ؛ «(آنها) کسانى هستند که دعوت پروردگارشان را اجابت کرده و نماز را برپا مى‌دارند و کارهایشان به طریق مشورت در میان آنها انجام مى‌شود و از آنچه به آنها روزى داده‌ایم انفاق مى‌کنند. همانطور که در ترجمه مشاهده می‌شود، این آیه شریفه، مشورت را به عنوان یک اصل مهم در سبک زندگی مؤمنانه مطرح می‌کند.
تأکید قرآن کریم، بر ترویج آموزه مشورت در بین مسلمانان، در مقایسه با سایر ادیان، مکاتب و فرهنگ‌های شرقی و غربی، نشان‌دهنده مزیت و ویژگی هایی چون جامعیت، عقلانیت، مردم سالاری دینی، انعطاف‌پذیری و مدارا در دین مبین اسلام است. این آموزه، می‌تواند به عنوان یک الگوی کارآمد برای حل مسائل و چالش‌های دنیای امروز مورد استفاده قرار گیرد و به ایجاد یک جامعه جهانی عادلانه‌تر، صلح‌آمیزتر و پیشرفته تر کمک کند. در ادامه این نوشتار، به بررسی ابعاد مفهمومی این آیه، تبیین پیام ها و آموزه های آن، و آثار و فواید مشورت در از سطح فردی تا سطح تمدنی خواهیم پرداخت.
جایگاه مشورت در منظومه مفاهیم آیه ۳۸ شوری
فرازهای مختلف آیه ۳۸ سوره شوری یعنی «وَالَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ»، نه تنها هر کدام آموزه‌های مهمی را ارائه می‌دهند، بلکه با یکدیگر یک مجموعه منسجم و مرتبط را تشکیل می‌دهند که هدف آن ارائه یک الگوی جامع و متعادل برای زندگی مؤمنانه است. آموزه مشورت در این آیه، یک جزء لاینفک از منظومه مفاهیم و آموزه‌هایی است که یک سبک زندگی قرآنی را شکل می‌دهند. برای درک جایگاه این آموزه، باید آن را در کنار سایر مفاهیم کلیدی آیه مورد بررسی قرار دهیم:
اجابت دعوت الهی (اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ): این اولین ویژگی مؤمنان است و نشان می‌دهد که سبک زندگی قرآنی، بر پایه تسلیم و اطاعت از خداوند بنا شده است. مشورت در این چارچوب، به معنای جستجوی رضایت الهی در تصمیم‌گیری‌ها و تلاش برای یافتن بهترین راه حل بر اساس آموزه‌های دینی است.
برپایی نماز (أَقَامُوا الصَّلَاةَ): نماز، ستون دین و نماد ارتباط مستقیم با خداوند است. در سبک زندگی قرآنی، نماز به عنوان یک منبع الهام و تزکیه، انسان را از خودخواهی و تکبر دور می‌کند و او را برای مشورت با دیگران و پذیرش نظرات آنها آماده می‌سازد.
این دو فراز، اساس و بنیان مشورت را شکل می‌دهند و برای مشورت زمینه سازی می کنند. اجابت دعوت خداوند نشان‌دهنده تسلیم در برابر اراده الهی و عمل به دستورات اوست. اقامه نماز نیز نمادی از ارتباط دائمی با خداوند و تقویت روحیه نظم، انضباط و تقوا است. این ویژگی‌ها، فرد را برای پذیرش نظرات دیگران، گوش دادن به دیدگاه‌های مختلف و پرهیز از خودخواهی و تعصب آماده می‌کند که لازمه‌ی یک مشورت صحیح و سازنده است.
انفاق از روزی خدا (مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ): انفاق، نماد سخاوت و ایثار در راه خداست. در سبک زندگی قرآنی، انفاق نشان می‌دهد که مؤمنان، ثروت و دارایی خود را امانتی از سوی خداوند می‌دانند و آن را در راه کمک به نیازمندان و رفع مشکلات جامعه به کار می‌گیرند. مشورت در این زمینه، به معنای یافتن بهترین راه برای انفاق و کمک به دیگران است، به گونه‌ای که بیشترین تأثیر مثبت را داشته باشد. این فراز، حلقه نهایی این مجموعه منسجم را تشکیل داده و چرخه را تکمیل می‌کند. انفاق، نشان‌دهنده سخاوت، نوع‌دوستی و توجه به نیازهای دیگران است. این امر، در جامعه‌ای که مشورت و همفکری در آن رواج دارد، به توزیع عادلانه‌تر منابع و کاهش نابرابری‌ها کمک می‌کند.کم و کیف انفاق، می‌تواند نتیجه و پیامد مشورت باشد. به این معنا که، مؤمنان پس از مشورت و تبادل نظر، به این نتیجه می‌رسند که چگونه می‌توانند به بهترین شکل از روزی خدا انفاق کنند و به نیازمندان کمک کنند.
مشورت در امور(وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ): مشورت، به عنوان یک اصل اساسی در سبک زندگی قرآنی، نشان می‌دهد که مؤمنان در تصمیم‌گیری‌های خود، به عقل جمعی و نظرات دیگران اهمیت می‌دهند. این اصل، از استبداد رأی و خودرأیی جلوگیری می‌کند و به ایجاد یک جامعه دموکراتیک و مشارکت‌جو کمک می‌کند.
این فراز، تجسّم عملی ایمان و تقوا در زندگی اجتماعی است. مشورت، نشان می‌دهد که مؤمنان به عقل جمعی و خرد جمعی اعتقاد دارند و در تصمیم‌گیری‌ها، از نظرات و تجربیات دیگران بهره می‌برند. این امر، از خودکامگی و استبداد رای جلوگیری می‌کند و به انتخاب بهترین و مناسب‌ترین گزینه‌ها منجر می‌شود. مشورت، ثمره و نتیجه اجابت دعوت خداوند و اقامه نماز است. به عبارت دیگر، فردی که به خدا ایمان دارد و به فرایض دینی عمل می‌کند، در زندگی اجتماعی خود نیز به مشورت و تعامل سازنده با دیگران اهمیت می‌دهد.
این چهار فراز، یک چرخه کامل و منسجم را تشکیل می‌دهند که از ایمان و ارتباط با خداوند آغاز می‌شود، به مشورت و تعامل سازنده با دیگران در زندگی اجتماعی می‌رسد، و در نهایت به انفاق و کمک به نیازمندان ختم می‌شود. این چرخه، نشان‌دهنده یک الگوی جامع و متعادل برای زندگی مؤمنانه است که در آن، ایمان، عمل صالح، و تعامل اجتماعی با یکدیگر پیوند خورده‌اند و یکدیگر را تقویت می‌کنند. به همین دلیل است که می‌توان گفت این فرازها یک مجموعه کاملاً منسجم و مرتبط را تشکیل می‌دهند که هدف آن ارائه یک تصویر کامل و جامع از زندگی مؤمنانه است.
بر این اساس، نقش و جایگاه «مشورت» تکمیل‌کننده ایمان و عمل صالح، تضمین‌کننده عدالت و انصاف، تقویت‌کننده وحدت و همدلی، ارتقاءدهنده سطح آگاهی و دانش است؛ چراکه مشورت، به عنوان یک عمل صالح، ایمان را کامل می‌کند و نشان می‌دهد که مؤمنان، نه تنها به دستورات الهی عمل می‌کنند، بلکه در تعامل با دیگران نیز به بهترین شکل رفتار می‌کنند. از تصمیم‌گیری‌های ناعادلانه و تبعیض‌آمیز جلوگیری می‌کند و به تضمین عدالت و انصاف در جامعه کمک می‌کند. با ایجاد فضای گفتگو و تعامل، به تقویت وحدت و همدلی در جامعه کمک می‌کند و از بروز اختلافات و نزاع‌ها جلوگیری می‌کند. و مشورت، به تبادل اطلاعات و تجربیات بین افراد کمک می‌کند و سطح آگاهی و دانش جامعه را ارتقا می‌دهد. آموزه مشورت در سبک زندگی قرآنی، یک عنصر کلیدی و حیاتی است که در کنار سایر آموزه‌های این آیه، یک الگوی جامع و متعادل برای زندگی مؤمنانه ارائه می‌دهد. این آموزه، نه تنها در تصمیم‌گیری‌های فردی و خانوادگی، بلکه در امور اجتماعی و سیاسی نیز باید مورد توجه قرار گیرد تا جامعه اسلامی بتواند به سوی پیشرفت و تعالی حرکت کند.
آموزه ها و پیام های آیه مشورت
فراز «وَأَمْرُهُم شُورَى بَيْنَهُمْ» در آیه ۳۸ سوره شوری، یک اصل اساسی برای زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی است. با عمل به این اصل، می‌توانیم به سعادت و کمال دست یابیم و یک جامعه سالم، عادلانه، و پیشرفته ایجاد کنیم. اینم فرار برجسته پیام‌ها و آموزه‌های بسیار مهمی در سطوح مختلف فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی دارد:
پیام‌ها و آموزه‌های فردی: این فراز به ما می‌آموزد که عقل جمعی ارزش والایی دارد و از عقل فردی برتر است. انسان‌ها با مشورت و همفکری می‌توانند از اشتباهات خود جلوگیری کنند و به بهترین تصمیم‌ها برسند. مشورت کردن، نشان‌دهنده تواضع و فروتنی انسان است. فردی که مشورت می‌کند، اعتراف می‌کند که به تنهایی نمی‌تواند همه چیز را بداند و نیاز به کمک دیگران دارد. مشورت کردن، باعث تقویت مهارت‌های ارتباطی فرد می‌شود. فرد یاد می‌گیرد که چگونه به نظرات دیگران گوش دهد، چگونه نظرات خود را به درستی بیان کند، و چگونه با دیگران تعامل سازنده داشته باشد. مشورت کردن، باعث گسترش دایره دانش فرد می‌شود. فرد با شنیدن نظرات دیگران، با دیدگاه‌ها و اطلاعات جدیدی آشنا می‌شود.
پیام‌ها و آموزه‌های خانوادگی: این فراز به ما می‌آموزد که در امور خانوادگی، باید با مشورت و همفکری عمل کنیم. پدر و مادر باید در تصمیم‌گیری‌های مهم خانوادگی، با فرزندان خود مشورت کنند و به نظرات آنها احترام بگذارند.مشورت کردن، باعث تقویت روابط خانوادگی می‌شود. وقتی اعضای خانواده با هم مشورت می‌کنند، احساس ارزشمندی و مشارکت می‌کنند و روابط آنها صمیمانه‌تر می‌شود. والدین باید مشورت کردن را به فرزندان خود آموزش دهند. فرزندان باید یاد بگیرند که چگونه در امور خانوادگی مشارکت کنند و نظرات خود را بیان کنند. مشورت کردن، باعث ایجاد فضای مشارکت و همیاری در خانواده می‌شود. همه اعضای خانواده احساس می‌کنند که در تصمیم‌گیری‌ها نقش دارند و نظرات آنها شنیده می‌شود.
پیام‌ها و آموزه‌های اجتماعی: در حوزه جامعه، این فراز به ما می‌آموزد که در امور اجتماعی، باید با مشورت و همفکری عمل کنیم. سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی باید در تصمیم‌گیری‌های مهم، با مردم مشورت کنند و به نظرات آنها احترام بگذارند. مشورت کردن، باعث تقویت همبستگی اجتماعی می‌شود. وقتی افراد جامعه با هم مشورت می‌کنند، احساس تعلق و همبستگی بیشتری نسبت به یکدیگر پیدا می‌کنند. مشورت کردن، باعث افزایش مشارکت اجتماعی می‌شود. وقتی مردم احساس کنند که نظرات آنها شنیده می‌شود، انگیزه بیشتری برای مشارکت در امور اجتماعی پیدا می‌کنند. مشورت کردن، به حل مشکلات اجتماعی کمک می‌کند. وقتی افراد جامعه با هم مشورت می‌کنند، می‌توانند راه‌حل‌های بهتری برای مشکلات پیدا کنند.
پیام‌ها و آموزه‌های سیاسی: این فراز به ما می‌آموزد که در حکومت، باید با مشورت و همفکری عمل کرد. حاکمان باید در تصمیم‌گیری‌های مهم، با نخبگان و مردم مشورت کنند و به نظرات آنها احترام بگذارند. مشورت کردن، از استبداد و خودکامگی جلوگیری می‌کند. وقتی حاکمان با مشورت عمل می‌کنند، نمی‌توانند به راحتی تصمیمات نادرست بگیرند و حقوق مردم را نادیده بگیرند. مشورت کردن، باعث افزایش مشروعیت حکومت می‌شود. وقتی مردم احساس کنند که در تصمیم‌گیری‌ها نقش دارند، به حکومت اعتماد بیشتری پیدا می‌کنند و آن را مشروع می‌دانند. مشورت کردن، به بهبود حکمرانی کمک می‌کند. وقتی حاکمان با مشورت عمل می‌کنند، می‌توانند سیاست‌های بهتری را اتخاذ کنند و کشور را به درستی اداره کنند.
تاثیر در سطح فرهنگ عمومی: آموزه مشورت، به ترویج فرهنگ گفتگو، تبادل نظر، و مدارا در جامعه کمک می‌کند. وقتی افراد جامعه به مشورت عادت کنند، یاد می‌گیرند که به نظرات مخالف احترام بگذارند، از تعصب و یک‌جانبه‌نگری دوری کنند، و به دنبال راه‌حل‌های مشترک و سازنده باشند. این امر، باعث کاهش خشونت و تعارض در جامعه می‌شود و به ایجاد یک فضای صلح‌آمیز و همزیستی مسالمت‌آمیز کمک می‌کند. مشورت، روحیه مشارکت و مسئولیت‌پذیری را در جامعه تقویت می‌کند. وقتی افراد جامعه احساس کنند که نظرات آنها شنیده می‌شود و در تصمیم‌گیری‌ها نقش دارند، انگیزه بیشتری برای مشارکت در امور عمومی و پذیرش مسئولیت‌های اجتماعی پیدا می‌کنند. این امر، به بهبود حکمرانی و افزایش کارآمدی نظام اجتماعی کمک می‌کند. مشورت، به ارتقای سطح آگاهی و دانش عمومی کمک می‌کند. وقتی افراد جامعه با یکدیگر مشورت می‌کنند، اطلاعات و تجربیات خود را به اشتراک می‌گذارند و از دیدگاه‌های مختلف آگاه می‌شوند. این امر، باعث افزایش دانش و بصیرت عمومی می‌شود و به افراد کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری بگیرند. مشورت، می‌تواند به مقابله با افراط‌گرایی و فرقه‌گرایی کمک کند. وقتی افراد جامعه با یکدیگر مشورت می‌کنند، فرصت می‌یابند تا دیدگاه‌های خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و از دیدگاه‌های دیگران آگاه شوند. این امر، باعث کاهش تعصب و تحجر می‌شود و به افراد کمک می‌کند تا از دام افراط‌گرایی و فرقه‌گرایی رهایی یابند.
تاثیر در احیای تمدن نوین اسلامی: مشورت، می‌تواند به بازسازی نهادهای مردمی و اجتماعی در جهان اسلام کمک کند. جوامع اسلامی برای احیای تمدن خود، نیازمند نهادهای مدنی و اجتماعی قوی و کارآمد هستند که بتوانند نیازهای مردم را برآورده کنند و در توسعه جامعه نقش موثری ایفا کنند. مشورت، می‌تواند به این نهادها کمک کند تا با بهره‌گیری از خرد جمعی و مشارکت مردم، به اهداف خود دست یابند. مشورت، می‌تواند به توسعه نظام‌های حکمرانی شایسته در جهان اسلام کمک کند. جوامع اسلامی برای پیشرفت و توسعه، نیازمند نظام‌های حکمرانی هستند که بر پایه عدالت، شفافیت، پاسخگویی و مشارکت مردم استوار باشند. مشورت، می‌تواند به این نظام‌ها کمک کند تا با بهره‌گیری از نظرات و دیدگاه‌های مختلف، تصمیمات بهتری بگیرند و منافع مردم را تأمین کنند. مشورت، می‌تواند به تقویت وحدت و همبستگی در جهان اسلام کمک کند. امت اسلامی برای مقابله با چالش‌ها و تهدیدهای مشترک، نیازمند وحدت و همبستگی است. مشورت، می‌تواند به رهبران و نخبگان جهان اسلام کمک کند تا با تبادل نظر و همفکری، راه‌حل‌های مشترکی برای مشکلات پیدا کنند و در راستای منافع مشترک گام بردارند. مشورت، می‌تواند به تولید علم و نوآوری در جهان اسلام کمک کند. جوامع اسلامی برای رقابت با سایر تمدن‌ها، نیازمند تولید علم و نوآوری در زمینه‌های مختلف هستند. مشورت، می‌تواند به دانشمندان و محققان جهان اسلام کمک کند تا با تبادل نظر و همفکری، ایده‌های جدیدی را مطرح کنند و به یافته‌های علمی جدیدی دست یابند.
به طور خلاصه؛ نقش و تأثیر آموزه مشورت در آیه ۳۸، فراتر از یک توصیه اخلاقی ساده است. این آموزه، یک اصل بنیادین و کلیدی برای شکل‌گیری فرهنگ عمومی سالم و احیای تمدن نوین اسلامی است. آیه مشورت، یک نقشه راه برای ساختن یک جامعه اسلامی سالم، پویا، و پیشرفته است. این آموزه، می‌تواند به احیای تمدن نوین اسلامی کمک کند و جوامع اسلامی را به جایگاه شایسته خود در جهان بازگرداند. برای تحقق این امر، لازم است که آموزه مشورت در تمامی سطوح جامعه، از خانواده تا حکومت، ترویج و نهادینه شود.
در جمع بندی پایانی گفتتی است؛ آیه ۳۸ سوره شوری، به‌ویژه فراز «وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ»، فراتر از یک توصیه اخلاقی، یک اصل بنیادین برای ساختن یک جامعه اسلامی پیشرفته و پویاست. این آموزه، با ایجاد پیوند میان ایمان، عمل صالح و تعامل اجتماعی، یک الگوی جامع برای سبک زندگی مؤمنانه ارائه می‌دهد. «مشورت»، در سطح فردی، تواضع، تقویت مهارت‌های ارتباطی و گسترش دانش را به ارمغان می‌آورد. در خانواده، صمیمیت و همیاری و مسئولیت پذیری را تقویت کرده و فرزندان را برای مشارکت اجتماعی آماده می‌کند. در اجتماع، روحیه مسئولیت اجتماعی، آگاهی عمومی و مقابله با افراط و تفریط را ترویج می‌دهد. در عرصه سیاسی مردم سالاری دینی را ترویج و تاکید می کند. در سطح کلان، آموزه مشورت، نقشی حیاتی در احیای تمدن نوین اسلامی ایفا می‌کند. این آموزه، با بازسازی نهادهای مردم نهاد، توسعه حکمرانی شایسته، تقویت وحدت اسلامی و تولید علم و نوآوری، جوامع اسلامی را به سمت پیشرفت و تعالی هدایت می‌کند.
بنابراین، «وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ» نه فقط یک دستورالعمل، بلکه یک نقشه راه جامع برای ساختن یک جامعه سالم، عادلانه و پیشرفته است که با تکیه بر عقل جمعی، مشارکت همگانی و ارزش‌های الهی، مسیر سعادت و کمال را طی می‌کند. و احیای تمدن نوین اسلامی نیز، در گرو درک عمیق و عمل به این آموزه بنیادین است.
محمدباقر مشکاتی
