پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علیها، حضرت سیدالکریم، عبدالعظیم حسنی (علیه السلام)، شخصیتی برجسته در تاریخ تشیع و از نوادگان گرامی امام حسن مجتبی (علیه السلام) است. ایشان نه تنها به عنوان یک راوی حدیث مورد وثوق شناخته می‌شوند، بلکه نقش ویژه ای در ترویج و احیای مکتب اهل بیت (علیهم السلام) در ایران اسلامی، به ویژه در منطقه ری داشته‌اند. حضور و فعالیت‌های ایشان در این سرزمین، منشأ برکات فراوانی برای شیعیان و نقطه عطفی در تاریخ تشیع در ایران محسوب می‌شود.
یادآوری و تبیین ابعاد مختلف زندگی و شخصیت این بزرگوار، گامی مهم در راستای شناخت هرچه بیشتر معارف اهل بیت (علیهم السلام) و قدردانی از خدمات ارزشمند ایشان است.
نقش تبیین‌گری آموزه های دینی
حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) یکی از شخصیت‌های برجسته و مورد اعتماد در میان شیعیان در دوره قبل از غیبت صغری بودند. ایشان از نوادگان امام حسن مجتبی (علیه السلام) و از اصحاب ائمه (علیهم السلام) به شمار می‌روند.ایشان روایات بسیاری از ائمه (علیهم السلام) نقل کرده‌اند که این روایات در تبیین معارف دینی و احکام شرعی نقش مهمی داشته‌اند. حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) با بیان و تفسیر معارف دینی، به فهم صحیح دین کمک می‌کردند و شبهات را برطرف می‌نمودند.
ایشان با رفتار و گفتار خود، مردم را به اخلاق نیکو و فضائل انسانی دعوت می‌کردند و در ترویج ارزش‌های اسلامی نقش بسزایی داشتند.
هرچند ایشان قبل از غیبت صغری از دنیا رفتند، اما به دلیل جایگاه والایی که داشتند، مورد احترام و توجه امامان (علیهم السلام) بودند و نقش مهمی در آماده‌سازی شیعیان برای دوران غیبت ایفا کردند.
در این نوشتار به تبیین و تشریح نقش‌هایی که پیش گفته می‌پردازیم:
نقل روایات: عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) به عنوان یکی از اصحاب ائمه (علیهم السلام) و از راویان حدیث، نقش مهمی در حفظ و انتقال معارف دینی ایفا کردند. روایات ایشان، بخشی از میراث گرانبهای شیعه است که در کتب حدیثی معتبر نقل شده است. روایاتی در مورد توحید، صفات الهی، نبوت، امامت، معاد و دیگر اصول اعتقادی. به عنوان مثال، حدیث معروفی از ایشان در مورد زیارت امام امام حسین (علیه السلام) که فضیلت بسیاری برای آن ذکر شده است. ایشان روایاتی در مورد مسائل فقهی و روایاتی در مورد فضائل اخلاقی، و همچنین نکوهش رذائل اخلاقی نقل کرده اند. همچنین روایاتی در مورد تاریخ اسلام و زندگی ائمه (علیهم السلام) توسط ایشان نقل شده است.
حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) احادیث فراوانی را از ائمه معصومین (علیهم السلام) روایت کرده‌اند که در کتب حدیثی شیعه به ثبت رسیده است. مشهورترین حدیثی که از ایشان نقل شده، حدیث عرضه دین است. در این حدیث، ایشان اعتقادات خود را بر امام هادی (علیه السلام) عرضه می‌کنند و امام، اعتقادات ایشان را تأیید می‌فرمایند. این حدیث، سندی معتبر برای اثبات عقاید حقه شیعه امامیه است. این حدیث، اهمیت بسیار زیادی در تبیین اصول اعتقادی شیعه دارد و نشان می‌دهد که حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) مورد اعتماد و تأیید امام زمان خود بوده‌اند.
ایشان روایتی از امام جواد (علیه السلام) نقل می‌کنند که در آن، ثواب زیارت امام حسین (علیه السلام) با فضیلت حج و عمره برابر دانسته شده است. این حدیث، جایگاه والای زیارت امام حسین (علیه السلام) را در نزد ائمه (علیهم السلام) نشان می‌دهد و تشویقی برای زیارت آن حضرت است.
همچنین ایشان احادیث متعددی در فضائل و مناقب اهل بیت (علیهم السلام) نقل کرده‌اند که به تبیین جایگاه رفیع ایشان در نزد خداوند متعال و لزوم پیروی از ایشان تأکید دارند. این احادیث، به شناخت هرچه بیشتر اهل بیت (علیهم السلام) و الگوگیری از ایشان در زندگی کمک می‌کنند.
تبیین و تفسیر معارف: حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) نه تنها راوی حدیث بودند، بلکه به تبیین و تفسیر معارف دینی نیز می‌پرداختند. ایشان با استفاده از دانش و فهم عمیق خود، به سوالات و شبهات مردم پاسخ می‌دادند و معارف دینی را به زبانی ساده و قابل فهم برای همگان بیان می‌کردند: ایشان تفسیر آیات قرآن داشتند؛ نقل شده که ایشان در محضر امام هادی (علیه السلام) آیاتی از قرآن را تلاوت کرده و تفسیر آن را از ایشان جویا می‌شدند. تبیین مسائل اعتقادی و پاسخ به سوالات و شبهات مردم در مورد مسائل اعتقادی و رفع ابهامات ذهنی آنها و همچنین تبیین احکام شرعی و توضیح و تفسیر احکام شرعی و بیان جزئیات و شرایط آنها و بیان فلسفه و حکمت‌های نهفته در احکام شرعی و ترغیب مردم به انجام آنها از تلاش ها و مجاهدت ها یایشان بوده است.
ترویج اخلاق و فضائل: حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) نه تنها عالم و دانشمند بودند، بلکه الگویی عملی برای اخلاق نیکو و فضائل انسانی بودند. ایشان با رفتار و گفتار خود، مردم را به رعایت اخلاق اسلامی و کسب فضائل انسانی دعوت می‌کردند.سجایای اخلاقی و رفتاری چون تواضع و فروتنی، ایثار و سخاوت، صبر و استقامت، راستگویی و امانتداری از ایشان الگویی اخلاقی کامل ساخته است. نقل شده که ایشان با وجود جایگاه والایی که داشتند، با مردم عادی با تواضع و فروتنی برخورد می‌کردند. ایشان در کمک به نیازمندان و دستگیری از مستمندان پیشقدم بودند. در برابر مشکلات و سختی‌ها صبر و استقامت نشان می‌دادند. و همواره راستگو و امین بودند و به عهد خود وفا می‌کردند.
آماده‌سازی برای دوران غیبت با توجه به اینکه حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) در دوره‌ای زندگی می‌کردند که نشانه‌های غیبت صغری آشکار شده بود، ایشان نقش مهمی در آماده‌سازی شیعیان برای این دوران ایفا کردند. ایشان با بیان فضائل و مناقب ائمه (علیهم السلام)، به تثبیت امامت ایشان در ذهن و قلب شیعیان کمک می‌کردند. ایشان به طور غیر مستقیم به معرفی امام زمان (عج) می‌پرداختند و شیعیان را برای پذیرش ایشان آماده می‌کردند. و به شیعیان توصیه می‌کردند که در دوران غیبت صبر و استقامت داشته باشند و از دین خود دست نکشند. وی با تبیین معارف دینی، به تقویت ایمان و اعتقاد شیعیان کمک می‌کردند تا در دوران غیبت از انحرافات مصون بمانند.
هجرت و حرکت احیاگرانه
هجرت حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) به ایران و شهر ری، دلایل متعددی داشت که در مجموع می‌توان به حفظ جان و فرار از ظلم، تبلیغ و ترویج معارف اهل بیت (ع)، ایجاد پایگاه برای شیعیان رساندن پیام امامت به شیعیان اشاره کرد: در دوره حکومت عباسیان، فشار و ظلم بر علویان و شیعیان به اوج خود رسیده بود. حضرت عبدالعظیم (ع) نیز از این قاعده مستثنی نبود و برای حفظ جان خود و دوری از تعقیب و آزار حکومت، هجرت را برگزید.
حضرت عبدالعظیم (ع) از عالمان و محدثان برجسته شیعه بود و هجرت او فرصتی را فراهم کرد تا در مناطق مختلف، به ویژه در ایران که زمینه برای پذیرش معارف اهل بیت (ع) وجود داشت، به تبلیغ و ترویج آموزه‌های دین بپردازد.
شهر ری در آن زمان، یکی از مراکز مهم تجمع شیعیان بود. حضور ایشان در این شهر، باعث تقویت و انسجام بیشتر شیعیان شد و ری را به پایگاهی مهم برای فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی شیعیان تبدیل کرد. مهم تر اینکه حضرت عبدالعظیم (ع) از سوی امام هادی (ع) مأموریت داشت تا پیام امامت را به شیعیان ایران برساند و آنان را در مسئله امامت و مسائل دینی و اعتقادی راهنمایی کند. هجرت او به ری، این امکان را فراهم کرد تا با شیعیان بیشتری در ارتباط باشد و وظیفه خود را به نحو احسن انجام دهد.
بنابراین هجرت این امام زاده عظیم الشان به ایران اسلامی یک حرکت روشنگرانه و احیاگرانه بوده است. ایشان علاوه بر روایت حدیث و تبیین موازین و معارف دینی، در ابعاد مختلفی به احیای مکتب تشیع کمک کردند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: ایشان با بیان احادیث و معارف اهل بیت (علیهم السلام)، به روشنگری و ترویج این معارف در بین مردم پرداختند و نقش مهمی در آگاهی‌بخشی به جامعه ایفا کردند.
بیان احادیث در مجالس و محافل مذهبی و پاسخ به سؤالات و شبهات مردم در مورد مسائل دینی و حضور ایشان در شهر ری و فعالیت‌های تبلیغی و فرهنگی ایشان، باعث تقویت پایگاه‌های تشیع در این منطقه و گسترش نفوذ تشیع در بین مردم شد و موجب تبدیل شدن شهر ری به یکی از مراکز مهم علمی و فرهنگی شیعه در طول تاریخ گردید. ایشان شاگردان متعددی را تربیت کردند که هر کدام از آنها، نقش مهمی در ترویج و گسترش معارف اهل بیت (علیهم السلام) ایفا کردند. تربیت راویان حدیث و مبلغان دینی که در مناطق مختلف به تبلیغ معارف اهل بیت (علیهم السلام) پرداختند از فعالیت های اجتماعی و احیاگرانه ایشان بوده است.
حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) با رفتار و کردار خود، نمونه‌ای عملی از یک شیعه واقعی را به نمایش گذاشتند و با عمل خود، مردم را به پیروی از اهل بیت (علیهم السلام) تشویق کردند چراکه نمونه ای از زهد و تقوا، تواضع و فروتنی، و کمک به نیازمندان بودند. ایشان در زمانه خودشان با تکیه بر مشترکات اسلامی و دوری از تفرقه، به ایجاد وحدت بین مسلمانان کمک کردند و مانع از ایجاد اختلاف و درگیری بین شیعه و سنی شدند. احترام ایشان به عقاید دیگران و تلاش برای ایجاد تفاهم و همدلی بین مسلمانان در این راستا بوده است.
بنابراین، حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) با روایت حدیث، تبیین و ترویج معارف اهل بیت (علیهم السلام)، تربیت شاگردان، و ارائه الگویی عملی از یک شیعه واقعی، نقش برجسته ای در احیای مکتب تشیع در ایران اسلامی به ویژه منطقه ری ایفا کردند.
محمدباقر مشکاتی
