پایگاه خبری آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها| امام جواد«علیهالسلام» نخستین امامی هستند که در کودکی جامۀ امامت را بر تن پوشیدند و به همگان ثابت نمودند که منصب امامت، منصبی الهی میباشد.
مطابق شواهد تاریخی، حضرت جواد«علیهالسلام» دو همسر داشتهاند: یکی أمّ الفَضْل دختر مأمون و دیگری سمانه مغربیّه معروف به «سیده» که کنیه ایشان نیز «ام الفضل» بوده است.
دلیل ازدواج امام جواد علیه السلام با أمّ الفَضْل
مرحوم شیخ مفید در الإرشاد میفرمایند: «و کانَ المأمونُ قد شُعِفَ بأبي جعفر«علیهالسلام» لمّا رَأی مِن فضلهِ مع صِغَر سنِّه و بُلوغِه في العلمِ و الحکمةِ و الأَدبِ و کمالِ العقل ما لم یُساوِه فیه أحدٌ من مشایخ أَهلِ الزمانِ فَزَوَّجه إبْنَتَه أُمُّ الفَضْلِ …»[۱]. بر اساس این بیان، ازدواج أمّ الفَضْل که دختر مأمون بود. بنا به درخواست این خلیفۀ عبّاسی صورت گرفت زیرا مأمون، امام جواد«علیهالسلام» را تنها شخصیّتی میدید که برخوردار از ویژگیهای بی بدیل هستند از جمله شخصیّت علمی حضرت«علیهالسلام» به گونهای بود که احدی از بزرگان آن عصر حتّی مساوی امام«علیهالسلام» نبود.
به گفته صاحب حیات فکری و سیاسی امامان شیعه«علیهمالسّلام»، هدف مأمون از اینکه حضرت جواد«علیهالسلام» را به عنوان داماد خود انتخاب کرد، تحت نظر گرفتن ایشان و کنترل رفت و آمد شیعیان و تماسهای آنها با حضرت«علیهالسلام» بوده است.[۲] بنابراین میتوان چنین گفت که دختر مامون همسر اجباری امام جواد علیهالسّلام و کسی بود که امام از او فرزنددار نشدند و در نهایت به دست همین نامحرم به قتل رسیدند.
گرچه نسبت به نحوه شهادت امام جواد«علیهالسلام» اختلاف وجود دارد ولی برخی از منابع أمّ فضل دختر مأمون عباسی را باعث شهادت حضرت«علیهالسلام» دانستهاند[۳]، امّا در هر صورت دختر مأمون به عنوان جاسوس در خانه حضرت«علیهالسلام» بود.
دلایل ازدواج امام جواد علیه السلام با سمانه مغربیّه
صاحب کتاب إعلام النساء المؤمنات در رابطه با سمانه مغربیه همسر امام جواد علیه السلام می نویسد، کنیه ایشان نیز «ام الفضل» و معروف به «سیده» بودهاند، وی همچنین در وصف ایشان چنین گفته است که: «ایشان از بهترین زنان عصر خود و بلکه با فضیلتترین آنها بوده است؛ کسی همانند او در زهد و تقوی وجود نداشت. ایشان بیشترین روزهای خود را روزه میگرفتند …»[۵].
در مورد سمانه خاتون همین بس که حضرت امام هادی«علیهمالسّلام»، از دامن پاک و با تقوای ایشان متولّد شدهاند. ایشان در مورد مادر خویش فرمودند: «أُمِّي عَارِفَةٌ بِحَقِّي و هی مِنْ أَهْلِ الجَنَّة لا یَقْربُها شیطان ماردٌ و لا یَنَالُهَا کَیْدُ جَبَّار عَنِید و هی مَکْلُوءة بِعَیْن اللّه الَّتِي لا تَنَام و لا تَتَخلَّفُ عَن أُمَّهاتِ الصدِّقین و الصالحین»[۶]. یعنی مادرم به حقّ من _که ظاهرا مراد حقّ امامت میباشد_ عارف بوده است؛ او اهل بهشت میباشد و شیطان سرکش نزدیک وی نمیشد، مکر جبّار سرکش و لجوج به او نمیرسید و در حفاظت خداوند متعال است که غفلت در او راه ندارد؛ همچنین او با مادران صدّیقین و صالحین فرقی ندارد.
امام جواد«علیهالسلام»-الگوی جوانها
ویژگی بارز دختر مأمون، آزار و اذیّت امام جواد«علیهالسلام» بود. ممکن است انسان در زندگی روز مرّه خود، با افرادی رو به رو شود که برخوردار از چنین ویژگی هستند و با وجود تذکّرات لازم، لکن آزار و اذیّت کردن را به عنوان روش و شیوه در زندگی خود انتخاب کردند؛ بهترین عملکرد در مقابل چنین افرادی که میتوانند منبع فساد باشند، فاصله گرفتن از آنها است به عنوان مثال وقتی جوانی تصمیم میگیرد که در مسیر طلبگی وارد شود و در این مسیر به حضرات معصومین«علیهمالسلام» و علی الخصوص حضرت امام زمان«عجّلاللّه تعالی فرجه الشریف» خدمت نماید، باید از افرادی که با سخنان و رفتار خود درصدد آزار و اذیّت هستند، فاصله بگیرد چرا که وجود این افراد، باعث عدم پیشرفت او خواهد شد.
ویژگیهای بارز سمانه مغربیّه، بهترین و با فضیلتترین زن از میان زنان، هم به لحاظ تقوا، هم به لحاظ زهد و هم به لحاظ معرفت نسبت به فرزند خود یعنی حضرت امام هادی«علیهالسّلام» میباشد.
به دستور امام جواد«علیهالسّلام»، سمانه خاتون به عنوان کنیز به هفتاد دینار خریداری شد[۷]. شاید وجه ازدواج حضرت«علیهالسّلام» با ایشان، زهد و تقوای ایشان و ارائه ملاکی برای ازدواج جوانها باشد و این نشان می دهد که سرمایه کلان و معروف بودن نمیتواند به عنوان ملاک برای انتخاب همسر باشد بلکه ملاک، سیره عملی پیشوایان دینی مانند امام جواد«علیهالسّلام» است که بدون توجه به کنیز بودن به خاطر ایمان و تقوای سمانه خاتون، ایشان را به همسری برگزیدند.
بله مطابق آموزههای دینی، همسر، اساسیترین عنصر خانواده است و نتیجه ازدواج امام جواد علیه السلام با سمانه مغربیه این شد که حضرت امام هادی«علیهالسّلام» از دامن پاک و مطهّر ایشان به دنیا آمدند.
مادر با تقوا و پاک دامن است که میتواند فرزندی مانند امام خمینی«رحمةاللّهعلیه» را به دنیا آورد لذا انتخاب همسری با ایمان، با تقوا و خداترس که قرار است مادر فرزندان بشود در ازدواج و انتخاب همسر بسیار لازم و ضروری است.
[۱]. ج ۲، ص ۲۸۱.
[۲]. ص ۴۷۸.
[۳]. رجوع شود: اثبات الوصیة، ص ۲۲۷؛ جلاء العیون-تاریخ چهارده معصوم، مرحوم علّامه مجلسی، ص ۹۶۷.
[۴]. رجوع شود: بحار الأنوار، ج ۵۰، ص ۶ و ۷؛ تفسیر العیّاشی، ج ۱، ص ۳۲۰.
[۵]. ص ۵۱۷.
[۶]. دلائل الإمامة، ص ۴۱۰.
[۷]. إعلام النساء المؤمنات، ص ۵۱۷.
حمیدرضا آلوستانی
