پایگاه خبری آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها، کلید درمان مشکلات روحی و روانی، بهرهگیری از آموزههای دینی است. در این زمینه، روایت معروف «مَنْ زَارها عَارِفاً بِحَقِّها فَلَهُ الجَنَّةُ» مورد توجه قرار گرفته و نکاتی درباره درمان مشکلات روحی در این روزگار بیان شده است.
علمای دین در مواجهه با مباحث نوظهور و مستحدثه، همواره تلاش کردهاند تا از زوایای گوناگون به بررسی آنها بپردازند. یکی از مهمترین مسائل این دوران، درمان مشکلات روحی و روانی، اضطرابها و پریشانیهایی است که با توجه به شرایط زمانه و اوضاع جهانی و پیدایش امکانات جدید، انسانها را درگیر کرده است.
امروزه روانشناسی غربی که در مقابل روانشناسی اسلامی قرار دارد، اگرچه ممکن است بهصورت محدود و سطحی برخی مشکلات را برطرف کند، اما بدون شک در بلندمدت نمیتواند راهکاری مطمئن باشد؛ چراکه در نگاه غربی، دین جایگاهی در زندگی انسان ندارد. در حقیقت، تکیهگاه اصلی روانشناسی غربی تجربه است، در حالیکه روانشناسی اسلامی بر آموزههای دینی مبتنی بر وحی استوار است؛ آموزههایی که خطاپذیر نیستند، برخلاف آموزههای تجربی که احتمال خطا در آنها بسیار بالاست.
هدف نهایی روانشناسی غربی، رساندن انسان به آرامش دنیوی است، در حالیکه منابع اسلامی همچون قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) درصدد ارائه برنامهای منسجم، همهجانبه و روانشناسیشده برای دستیابی به آرامش در دنیا و آخرت هستند. خداوند متعال در سوره رعد، آیه ۲۸ میفرماید: «أَلَا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ القُلُوْبُ». بنابراین، آرامش حقیقی تنها از طریق ذکر خداوند و بهرهگیری از آموزههای دینی حاصل میشود، نه از طریق آموزههای تجربی که پایه روانشناسی غربی را تشکیل میدهند.
همانگونه که هر قفلی کلید مخصوص خود را دارد، مشکلات انسان نیز کلید خاص خود را میطلبد و آموزههای دینی همان کلید هستند. اگر دانشپژوهان دینی به این باور برسند که درمان تمام مشکلات بشری در علوم اهل بیت (ع) نهفته است، مردم نیز که اعتقادات خود را از همین دانشپژوهان میگیرند، برای درمان مشکلاتشان به آموزههای دینی روی خواهند آورد، نه به آموزههای غربی.
مرحوم شیخ حرّ عاملی در کتاب وسائل الشیعة میفرماید: «أَقُولُ: وَ قَدْ تَوَاتَرَ بَيْنَ الْعَامَّةِ وَ الْخَاصَّةِ عَنِ النَّبِيِّ (ص) أَنَّهُ قَالَ: إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا: كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ». این حدیث نشان میدهد که تنها راه نجات از گمراهی و ضلالت، تمسک به قرآن کریم و اهل بیت (ع) است. بنابراین، وظیفه اصلی دانشپژوهان دینی، یادگیری دقیق آموزههای دینی از این دو منبع و آموزش آنها به مردم است. کسی که این کلید را در دست دارد، میتواند هم خود را نجات دهد و هم دیگران را از گمراهی خارج کند. اما اگر این کلید از طریق روانشناسی غربی و آموزههای تجربی باشد، تفکرات غربی منتقل خواهد شد که در بسیاری موارد نهتنها راهگشا نیست، بلکه خود موجب سردرگمی بیشتر میشود.
برای روشن شدن این مطلب، دو نمونه از آموزههای دینی مورد بررسی قرار میگیرد:
دعا، سلاح مؤمن: در منابع اسلامی، دعا بهعنوان سلاح مؤمن معرفی شده است. مرحوم کلینی در کتاب الکافی، باب مستقلی با عنوان «بابُ أَنّ الدُّعاءَ سِلاحُ المُؤمِنِ» اختصاص داده و روایاتی در این زمینه نقل کرده است. در حدیثی از رسول خدا (ص) آمده است: «أَ لَا أَدُلُّكُمْ عَلَى سِلَاحٍ يُنْجِيكُمْ مِنْ أَعْدَائِكُمْ وَ يُدِرُّ أَرْزَاقَكُمْ؟ قَالُوا بَلَى، قَالَ: تَدْعُونَ رَبَّكُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ، فَإِنَّ سِلَاحَ الْمُؤْمِنِ الدُّعَاءُ». این حدیث نشان میدهد که دعا نهتنها وسیلهای برای نجات از دشمنان است، بلکه رزق و روزی انسان را نیز افزایش میدهد. مرحوم شیخ عباس قمی نیز در مفاتیحالجنان برای موضوعات مختلفی چون پرداخت بدهی، دفع فقر و کسب رزق، ادعیهای را ذکر کردهاند که نشاندهنده جایگاه دعا در روانشناسی اسلامی است.
علم و عمل، هویت انسان: در منابع اسلامی، علم و عمل بهعنوان هویت انسان معرفی شدهاند. امام علی (ع) میفرمایند: «لَا يُعْرَفُ الرَّجُلُ إِلَّا بِعِلْمِهِ كَمَا لَا يُعْرَفُ مِنْ الشَّجَرِ إِلَّا عِنْدَ حُضُورِ الثَّمَر». همچنین پیامبر اکرم (ص) میفرمایند: «مَنْ عَمِلَ بِمَا يَعْلَمُ وَرَّثَهُ اللَّهُ عِلْمَ مَا لَمْ يَعْلَمْ». روانشناسی اسلامی برای تمام ابعاد بشری راهکارهایی ارائه کرده است. بهعنوان نمونه، در مورد صدقه، روایات فراوانی وارد شده است. مرحوم شیخ حرّ عاملی میفرماید: «الصَّدَقَةُ تَدْفَعُ الْبَلَاءَ الْمُبْرَمَ، فَدَاوُوا مَرْضَاكُمْ بِالصَّدَقَةِ» و نیز «الصَّدَقَةُ تَدْفَعُ مِيتَةَ السَّوْءِ عَنْ صَاحِبِهَا». این روایات نشان میدهند که صدقه دادن، بلای حتمی را دفع و بیماریها را درمان میکند. این گزاره، یکی از آموزههای عملی روانشناسی اسلامی است که با عمل به آن، آثار مثبتش در زندگی انسان نمایان میشود.
در پایان، روایت امام رضا (ع) درباره زیارت حضرت فاطمه معصومه (س) با معرفت به حق ایشان، که پاداش آن بهشت است، گواهی بر این حقیقت است که شناخت و عمل به آموزههای دینی، مسیر سعادت دنیا و آخرت را هموار میسازد. امام (ع) فرمودند: «نَعَمْ، مَنْ زَارها عَارِفاً بِحَقِّها فَلَهُ الجَنَّةُ». این بیان، تأکیدی است بر نقش شناخت و معرفت در بهرهمندی از آثار معنوی و درمانی آموزههای اهل بیت (ع).
حمیدرضا آلوستانی
