به گزارش پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله علیها، آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها از نظر تعداد مأذنه ها و مناره های کوچک و بزرگ در تمام ابنیه مذهبی ایران و جهان نمونه است و در مجموع در ابنیه حرم مطهر ۲۲ مناره و مأذنه کوچک و بزرگ با تالارچه زیبا به صورت زوجی بر سر در ایوان ها دیده می شود و در ابنیه مسجد اعظم نیز چهار گلدسته و مأذنه وجود دارد که جمع آنها به عدد ۲۶ می رسد.
علاوه بر چهار مناره بلند که در دو طرف ایوان طلا و ایوان آیینه ساخته شده اند، بر فراز ایوان های صحن اتابکی و در دو طرف ایوانچه های جانبی تالار ایوان آیینه نیز مناره های تو پری اکثرا با ارتفاع شش متر و مزین به کاشی احداث شده است که زیبایی خاصی به این ابنیه داده است.
مناره های ایوان طلا
دو مناره ایوان آیینه با پوشش کاشی بسیار زیبایی در زمان امین السلطان اتابکی آراسته شده اند و معمار آن استاد حسن معمار قمی بوده است. دو مناره ایوان طلا که کوچکتر از دو مناره ایوان آیینه است بخش های بالای آن از طلاست و به همین دلیل به مناره طلا معروف شده است.
مناره های صحن امام هادی علیه السلام در زمان شاه بیگی بیگُم صفوی و همزمان با بنیان ایوان طلا در سال ۹۲۵ قمری ساخته شده‌اند و در این دوره که دوره اوج هنر معماری محسوب می شود بر عکس دوره تیموری مناره ها بر بالای ایوان ساخته شده اند.
از برخی سفرنامه های موجود که یکی از آنها مربوط به آدام اولئاریوس در سال ۱۱۰۸ قمری است اینگونه فهمیده می شود که دو مناره ایوان طلا در این سال فاقد ایوانچه و با آسیب جدی همراه بوده و از کمرگاه شکسته بوده و در برخی تصاویر مربوط به این دوره هیچ مناره ای در کنار گنبد دیده نمی شود. در سال ۱۱۹۸ قمری لطفعلی خان زند به تجدید بنای این دو مناره پرداخت و مناره‌ها کاشی کاری و کتیبه نویسی شد ولی در هنگام حمله آقا محمدخان قاجار این کاشی کاری و کتیبه ها تخریب شد ولی این دو گلدسته تا اوایل سلطنت ناصر الدین شاه قاجار برپا بود و چون دوباره در آن شکستگی راه یافته بود پس از تذهیب ایوان طلا به فرمان ناصرالدین شاه گلدسته ها از نو ساخته شد.
قسمت بالای این مناره ها که قبلا کاشی کاری بود در سال ۱۳۰۱ قمری به دست کامران میرزا فرزند ناصر الدین شاه با خشت های زرین آراسته شد.
ارتفاع این مناره ها از سطح بام ۱۷.۴۰ متر و از سطح زمین حدود ۳۲ متر است و قطر آن ۱.۵۰ متر است و با کاشی های گره سازی خوش نقش به صورت پیچ تزیینی با ترنج های سفید رنگ که در میان آنها اسم جلاله الله و نام های محمد و علی به خط کوفی نوشته شده، تزیین شده است.
قبه این مناره ها و گلدسته های صحن امام هادی علیه السلام در سال ۱۳۰۱ طلاکاری شد و در سال ۱۳۸۵ قمری نیز طلاکاری تعمیر و تعویض شد.
مناره های ایوان آیینه
بر بالای ایوان مرتفع آیینه در صحن امام رضا علیه السلام دو مناره بلند وجود دارد که از دوره قاجاریه و از شاهکارهای استاد حسن معمار قمی است و در سال ۱۳۰۳ قمری احداث شده است.
گلدسته های ایوان آیینه بلندترین گلدسته های ابنیه حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها است؛ ارتفاع این مناره ها از سطح بام ۲۸ متر و از سطح زمین ۴۲.۸۰ متر و قطر ان ۳.۳۰ متر و محیطش ۱۰.۵۰ متر است و هر کدام از مناره ها ۷۸ پله دارد.
در بالای مناره های کتیبه ای دیده می شود که متن یکی از آن ها « لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم» است و متن دیگری « سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر» است. پوشش خارجی مناره های ایوان آینه سراسر کاشی گرهی و در میان آنهانام های جلاله به خط ثلث سفید دیده می شود.
این دو مناره از سال ۱۳۴۵ شمسی آسیب ندیده اند ولی زلزله سال ۱۳۵۹ شمسی به آنها آسیب رساند که در سال های ۱۳۶۰ و ۶۱ توسط محمد معمار سنتی قم و اصغر مطلوم زاده اصفهانی کاشی کاری شد.
مناره های تو پر اطراف صحن امام رضا علیه السلام
شانزده مناره تو پر تزیینی در اطراف صحن امام رضا علیه السلام و به ارتفاع تقریبی ۵ تا ۶ متر وجود دارد که از این تعداد ۴ عدد در ضلع جنوب غربی، چهار عدد در ضلع جنوب شرقی و دو عدد در دو طرف مناره های بلند ایوان آیینه قرار دارد و بالای هر کدام از ایوان های شمالی، جنوبی و شرقی هر کدام دو مناره وجود دارد و سطح تمامی این مناره ها با کاشی های معرق و دارای نقوش هندسی است.
مأذنه های صحن امام رضا علیه السلام
دو مأذنه در صحن امام رضا علیه السلام روبروی ایوان آیینه قرار دارد که تا سالهای اخیر نیز مؤذنان در بالای آنها اذان می گفتند و مناجات خوانی داشتند.
بر اساس اسناد و تصاویر این دو مأذنه در سال ۱۳۰۹ قمری با ارتفاع زیاد ساخته شده بود ولی در سال ۱۳۱۳ قمری این دو مأذنه بنا به دلایل طبیعی تخریب شده و با ارتفاع کوتاه تری تجدید بنا شدند و امروزه در برخی مناسبت ها برای نقاره زنی مورد استفاده قرار می گیرد.
مناره های مسجد اعظم
دو طرف گنبد مسجد اعظم نیز همزمان با ساخت این مسجد در سال ۱۳۴۰ شمسی دو گلدسته بلند به قطر ۳.۲۰ متر و ارتفاع ۲۵ متر از پشت بام و ۴۵ متر از سطح زمین بنا شده است که با کاشی کاری زیبایی تزیین شده است و نسبت به گلدسته های صحن امام رضا علیه السلام سه متر بلند تر است.
همچنین دو مأذنه در دو طرف ضلع شمالی صحن مسجد اعظم به ارتفاع ۵ متر از پشت بام وجود دارد و یک برج با ساعت زنگی بزرگ در ضلع شمالی مسجد قرار دارد که از چهار جهت دیده می شود.
در این نوشتار از اطلاعات تاریخی کتاب‌های «حضرت معصومه(س) چشمه جوشان کوثر، نویسنده: محمد مهدی اجتهادی» و «بانوی کرامت، حضرت فاطمه معصومه(س)، نویسنده: صادق طالبی مازندرانی» استفاده کرده‌ایم.
