به گزارش پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علیها، مرجع عالی‌قدر آیت الله العظمی شهید شیخ فضل‌الله نوری در شرایطی که بسیاری از علما و بزرگان از ترس جان یا بنا به مصالحی سکوت کرده بودند، شجاعانه و بدون ملاحظه به مبارزه علیه استبداد و ظلم وستم و منکرات پرداخت. او به امر به معروف و نهی از منکر پایبندی و باورمندی عمیق و راسخی داشت و از روش‌های مختلف و متنوعی در راستای آن استفاده می‌کرد.

ایشان با توجه به شرایط زمانی و مکانی و مخاطبان خود، از روش‌های مختلفی برای ترویج معروفات و نهی از منکرات بهره می‌برد. تعهد و پایبندی ایشان به اسلام و احکام الهی، در کنار شجاعت و صراحت در بیان حقایق، از ایشان الگویی کم‌نظیر در امر به معروف و نهی از منکر ساخته است.

شهادت شیخ فضل‌الله نوری، نشان‌دهنده عمق تعهد و پایبندی ایشان به اسلام و احکام الهی بود. ایشان جان خود را در راه فریضه امر به معروف و نهی از منکر و دفاع از دین و مردم فدا کرد.

  • قلمرو امر به معروف و نهی از منکر در زندگی و مبارزات شیخ فضل الله نوری

 علامه شهید شیخ فضل الله نوری معتقد بود که قلمرو فریضه‌ی امر به معروف و نهی از منکر تنها در زمینه امور فردی خلاصه نمی‌شود، بلکه شامل امور اجتماعی و سیاسی نیز می‌شود. از نظر ایشان، حکومت اسلامی وظیفه‌ دارد با ترویج فضایل اخلاقی و قوانین اسلامی، زمینه را برای اجرای امر به معروف و نهی از منکر در جامعه فراهم کند و با مفسدان و ظالمان به شدت برخورد کند. نمونه های متعددی از امر به معروف و نهی از منکر در زندگی و مبارزات و مجاهدات شیخ فضل الله نوری قابل مشاهده و ثبت شده است که برخی از برجسته‌ترین این مصادیق و زمینه ها اشاره می‌شود:

مبارزه با استبداد و ظلم: شیخ فضل الله نوری در دوران قاجار که استبداد و ظلم در جامعه رواج داشت، به طور علنی علیه پادشاهان ستمگر و درباریان فاسد موضع می‌گرفت و مردم را به مبارزه با آنها تشویق می‌کرد. او با صدور فتوا و سخنرانی‌های آتشین، ظلم و ستم را به مردم گوشزد می‌کرد و آنها را به امر به معروف و نهی از منکر در این زمینه ترغیب می‌نمود.

صدور فتوا علیه محمد علی شاه قاجار نمونه ای در نوع مبارزه است؛در جریان به توپ بستن مجلس شورای ملی توسط محمد علی شاه، شیخ فضل الله نوری فتوایی صادر کرد که در آن شاه را مستبد و ظالم دانست و مردم را به جهاد علیه او دعوت کرد. این فتوا نقش مهمی در برانگیختن مردم و پیروزی مشروطه‌خواهان داشت.

مبارزه با خیانت و نفوذ بیگانگان: شیخ فضل الله نوری از جمله پیشگامان مبارزه با نفوذ بیگانگان در ایران بود. او به شدت با قراردادهای استعماری که توسط پادشاهان قاجار به نفع قدرت‌های خارجی امضا می‌شد مخالفت می‌کرد و مردم را به مقابله با این قراردادها و حفظ استقلال کشور دعوت می‌کرد. شیخ فضل الله نوری از طریق سخنرانی‌ها و نوشته‌های خود، توطئه‌های بیگانگان برای نفوذ در ایران و به یغما بردن ثروت و منابع کشور را افشاگری می‌کرد. او مردم را از خطرات استعمار آگاه می‌کرد و آنها را به حفظ استقلال کشور ترغیب می‌نمود.

شیخ فضل الله نوری از جمله مخالفان سرسخت قرارداد ۱۹۰۷ بین ایران و روسیه بود. او این قرارداد را به مثابه واگذاری امتیازات گسترده به روس‌ها و خیانت به منافع ملی می‌دانست و به شدت با آن مخالفت کرد.

ترویج احکام اسلام: شیخ فضل الله نوری علاوه بر مبارزات سیاسی، در زمینه ترویج احکام اسلام و امر به معروف و نهی از منکر نیز فعالیت گسترده‌ای داشت. او با تألیف کتاب‌های متعدد، سخنرانی‌ها و مناظره‌ها، احکام دین را به مردم می‌آموزاند و آنها را به انجام معروفات و ترک منکرات تشویق می‌کرد.

شیخ فضل الله نوری کتاب‌های متعددی در زمینه اخلاق و احکام اسلام تألیف کرد. این کتاب‌ها در ترویجمعارف دینی و ارتقای سطح اخلاقی جامعه نقش مهمی داشتند

مقابله با فعالیت‌های تبلیغی بیگانگان: شیخ فضل الله نوری با فعالیت‌های تبلیغی بیگانگان که به دنبال ترویج فرهنگ و ارزش‌های غربی در ایران بودند، به شدت مخالفت می‌کرد. او معتقد بود که این فعالیت‌ها به تضعیف باورهای دینی و ملی مردم ایران می‌انجامد.

مبارزه با فساد: شیخ فضل الله نوری فساد را یکی از بزرگترین بیماری‌های جامعه می‌دانست و به شدت با آن مبارزه می‌کرد. او در این زمینه از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کرد و با فساد در هر سطحی که بود، به طور قاطع برخورد می‌کرد.

 تلاش برای مشروطه مشروعه: شیخ فضل الله نوری از جمله حامیان اصلی مشروطه در ایران بود. او معتقد بود که مشروطه باید بر پایه احکام اسلام بنا شود و از انحراف آن به سمت دیکتاتوری و استبداد جلوگیری شود. شیخ فضل الله نوری در راه تحقق این آرمان‌ها سختی‌ها و مشقات بسیاری را متحمل شد و سرانجام در راه دفاع از مشروطه مشروعه و امر به معروف و نهی از منکر به شهادت رسید.

اینها تنها نمونه‌هایی از مصادیق امر به معروف و نهی از منکر در حوزه‌های مختلف زندگی شیخ فضل الله نوری بود.       او در تمام ابعاد زندگی خود، به دنبال تحقق احکام الهی و ترویج ارزش‌های اسلامی بود و در این راه از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کرد. وی در طول زندگی پرفراز و نشیب خود، همواره در مبارزه با ظلم و فساد تلاش کرد و سرانجام در این راه مقدس به شهادت رسید.

شیخ فضل الله نوری به عنوان یک الگوی برجسته از امر به معروف و نهی از منکر، می‌تواند درس‌های ارزشمندی به ما بدهد که چگونه در زندگی خود این فریضه الهی را به نحو احسن انجام دهیم. مطالعه زندگی و آثار این عالم برجسته، راهکارها و دیدگاه ارزشمندی در زمینه امر به معروف و نهی از منکر به ما می‌دهد.

  • شیوه‌های علامه شیخ فضل‌الله نوری در امر به معروف و نهی از منکر

شیخ فضل‌الله نوری از جمله برجسته‌ترین عالمان و مجتهدان شیعه در دوره قاجار بود که در امر به معروف و نهی از منکر اهتمام ویژه‌ای داشت. ایشان با استفاده از روش‌های مختلف و متنوعی، به ترویج معارف دینی و احکام شرعی می‌پرداخت و در برابر ظلم و فساد ایستادگی می‌کرد. برخی از شیوه‌های برجسته امر به معروف و نهی از منکر علامه شهید فضل‌الله نوری عبارتند از:

  1. تذکر و ارشاد مستقیم: شیخ فضل‌الله در منابر و مجالس عمومی، به صراحت و بدون ملاحظه‌کاری، منکرات را بیان و مردم را به معروفات دعوت می‌کرد. نمونه‌ای از این امر، تذکر ایشان به شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما، حاکم تهران، در مورد فساد و ظلم بود.
  2. تشویق و ترغیب مردم به نیکی: شیخ فضل‌الله با تشویق و ترغیب مردم به انجام کارهای خیر و نیکوکارانه، به تقویت روحیه انفاق و ایثار در جامعه کمک می‌کرد.
  3. نامه‌نگاری و صدور اعلامیه: شیخ فضل‌الله از طریق نامه‌نگاری به مقامات و علما، آنها را به انجام وظایف شرعی خود در امر به معروف و نهی از منکر تذکر می‌داد. همچنین، ایشان با صدور اعلامیه، مردم را از انحرافات و خطرات موجود آگاه می‌کرد. ایشان از طریق مکاتبه با علما و بزرگان سایر نقاط ایران و جهان تشیع، آنها را از اوضاع سیاسی و اجتماعی کشور آگاه می‌کرد و در جهت تقویت جبهه دین و مذهب تلاش می‌کرد.
  4. تحصن و اعتراض: در مواردی که شیخ فضل‌الله احساس می‌کرد تذکرات زبانی و کتبی کارساز نیست، به تحصن و اعتراض متوسل می‌شد. مشهورترین نمونه این اقدام، تحصن ایشان در حرم حضرت عبدالعظیم در اعتراض به اقدامات ضداسلامی محمدعلی شاه قاجار بود.
  5. تشکیل انجمن‌ها و تشکل‌ها: شیخ فضل‌الله برای ترویج امر به معروف و نهی از منکر، اقدام به تشکیل انجمن‌ها و تشکل‌هایی مانند انجمن حلال و حرام و انجمن ضدّ انجمن ایثار نمود.
  6. مبارزه با مظاهر فساد: شیخ فضل‌الله با مظاهر فساد مانند قمارخانه‌ها، بنگاه‌های شراب‌فروشی و فاحشه‌خانه‌ها به شدت مخالف بود و در جهت تعطیلی آنها تلاش می‌کرد .در مبارزه با فساد از شیوه اخطار به متخلفان و افشاگری فساد استفاده می کرد؛ ایشان در صورت مشاهده فساد در هر سطحی، به متخلفان تذکر می‌داد و آنها را به اصلاح رفتار خود دعوت می‌کرد. در مواردی که تذکر و نصیحت کارساز نبود، شیخ فضل الله نوری فساد را به طور علنی افشا می‌کرد تا افکار عمومی نسبت به آن آگاه شده و برای از بین بردن آن اقدام کنند.
  7. تألیف کتاب و رساله: شیخ فضل‌الله در راستای ترویج معارف دینی و تبیین احکام شرعی، اقدام به تألیف کتاب‌ها و رساله‌های متعددی نمود. برخی از مشهورترین آثار ایشان عبارتند از: “هدایه للمتقین”، “تنبیه الغافلین”، “حاشیه بر عروة الوثقی” و “رساله در اثبات امامت”.
  8. برگزاری جلسات درس و بحث: ایشان با برگزاری جلسات درس و بحث در حوزه علمیه تهران، به تعلیم و تربیت طلاب علوم دینی می‌پرداخت.در این جلسات، علاوه بر تدریس فقه و اصول، به مباحث اخلاقی و اجتماعی نیز پرداخته می‌شد. ایشان به طور مرتب جلسات درس اخلاق برگزار می‌کرد و در این جلسات به تبیین احکام اسلام و تربیت نفوس مؤمنین می‌پرداخت.
  9. استفاده از منبر و وعظ: شیخ فضل‌الله از منابر و مجالس عمومی برای ترویج معروفات و نهی از منکرات استفاده می‌کرد. سخنرانی‌های ایشان به دلیل صراحت و شجاعت در بیان حقایق، از اقبال عمومی بالایی برخوردار بود
  10. تأکید بر امر به معروف و نهی از منکر فردی:  شیخ فضل‌الله در کنار توجه به امر به معروف و نهی از منکر اجتماعی، بر انجام این فریضه دینی به صورت فردی نیز تأکید می‌کرد. ایشان معتقد بود که هر فرد مسلمان موظف است در برابر منکرات سکوت نکند و در حد توان خود به اصلاح آنها بپردازد.
  11. صبر و مدارا: شیخ فضل‌الله در برخورد با برخی منکرات و افراد خاطی، صبر و مدارا پیشه می‌کرد و سعی می‌کرد با موعظه و نصیحت، آنها را به راه راست هدایت کند.
  12.  استفاده از شعر و تمثیل: شیخ فضل‌الله در سخنرانی‌ها و نوشته‌های خود از حکایت و تمثیل برای تفهیم بهتر مفاهیم دینی و اخلاقی استفاده می‌کرد. ایشان علاوه بر تسلط بر علوم دینی، در ادبیات فارسی نیز تبحر داشت. ایشان از شعر و نثر برای بیان اندیشه‌ها و دیدگاه‌های خود و دعوت به خوبی و بازداشتن از زشتی ها استفاده می‌کرد.
  13.  تأکید بر خودسازی:  ایشان معتقد بود که امر به معروف و نهی از منکر در درجه اول باید از خود انسان آغاز شود. به همین دلیل، همواره بر خودسازی و تهذیب نفس تأکید می‌کرد. شیخ فضل‌الله در کنار توجه به امر به معروف و نهی از منکر اجتماعی، بر انجام این فریضه دینی به صورت فردی نیز تأکید می‌کرد. ایشان معتقد بود که هر فرد مسلمان موظف است در برابر منکرات سکوت نکند و در حد توان خود به اصلاح آنها بپردازد.
  14. دعوت به وحدت و همدلی:  شیخ فضل‌الله در شرایطی که ایران درگیر اختلافات و کشمکش‌های سیاسی بود، بر وحدت و همدلی مسلمانان تأکید می‌کرد. ایشان معتقد بود که تفرقه و دودستگی، زمینه را برای نفوذ دشمنان اسلام فراهم می‌کند.

همانطور که ملاحظه شد، علامه شیخ فضل‌الله نوری در امر به معروف و نهی از منکر از روش‌های مختلف و متنوعی استفاده می‌کرد. ایشان با توجه به شرایط زمانی و مکانی و مخاطبان خود، از روش‌های مختلفی برای ترویج معروفات و نهی از منکرات بهره می‌برد. تعهد کامل و پایبندی راسخ ایشان به اسلام و احکام الهی، در کنار شجاعت و صراحت در بیان حقایق، از ایشان الگویی کم‌نظیر در امر به معروف و نهی از منکر ساخته است.

ایشان تا پای جان از عقاید و باورهای خود دفاع کرد و به عنوان نمادی از مقاومت در برابر ظلم و ستم شناخته می‌شود. اندیشه‌ها و اقدامات شیخ فضل‌الله نوری، الهام‌بخش بسیاری از مبارزان و آزادی‌خواهان در ایران بوده است.

حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی