پایگاه خبری آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها، یکی از سنّتهایی که در گذشته مرسوم بوده و نسل به نسل تا به امروز حفظ شده است، شب یلدا میباشد. شب یلدا که به عنوان سنّت مشترک میان جمهوری اسلامی ایران و افغانستان در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده، در طول تاریخ مورد هجمه قرار گرفته است. دشمنان اسلام و افراد کج سلیقه، باعث به وجود آمدن اختلاف نظرهایی میان مردم متدیّن در مورد چنین سنّتهایی شدهاند تا جایی که در بعضی از موارد گفتگوهای نادرستی صورت میگیرد. متأسّفانه افرادی که دچار این اختلاف نظرها میشوند نه تنها از بستری که فراهم شده، استفاده لازم را که نمیبرند بلکه استفادههای معکوس و منفی را نتیجه میگیرند و آنها را در زندگیهای خود به عنوان دستآویز قرار میدهند.
مرحوم شیخ صدوق در این زمینه روایتی را از رسول مکرّم اسلام«صلّیاللّهعلیهوآلهوسلّم» نقل نموده و میفرمایند: «قَالَ النَّبِيُّ«صلّیاللّهعلیهوآلهوسلّم» مَنْ سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْتَقِصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْءٌ»[۱]. یعنی هر شخصی که سنّت حسنهای را پایهگذاری نماید، ثواب آن سنّت و ثواب کسی که به آن عمل کرده، بدون اینکه چیزی از پاداش یکدیگر کم شود، برای شخص پایهگذار میباشد.
مطابق این روایت، تنها مسیر پایهگذاری سنّت، بیان صریح قرآن کریم یا روایات نمیباشد بلکه هر سنّتی که از آثار و ویژگیهای نیکو و پسندیده برخوردار باشد را میتوان به عنوان سنّت پایهگذاری نمود مثلا اگر شخصی متعهّد شود که بعضی از خانوادهها را قانع نماید تا برای جهیزیه عروس تا حدّ امکان کمک نمایند، بدون تردید چنین سنّتی حَسَن و نیکو میباشد که مورد تأیید شرع نیز قرار خواهد گرفت.
شب یلدا از جمله سنّتهای نیکو و پسندیدهای است که مورد تأیید شرع مقدّس نیز قرار گرفته است. پویش یلدایی، مهمانی رفتن یا مهمانی دادن، رفع مشکلات همدیگر در صورت امکان، عیادت از سالمندان و بیماران، بخشی از آثار و ویژگیهای پسندیدهای است که در این شب انجام میشود. البته ناگفته نماند که عناوینی مانند تجمّلگرایی نه تنها در این سنّت پسندیده نیست بلکه در طول زندگی انسان، مورد تأیید شرع قرار نگرفته است به همین جهت معنا ندارد که اینگونه عناوین وارد این سنّت نیکو شود بلکه همانند نیاکان خویش هر چقدر شب یلدا ساده برگزار گردد، بهتر میباشد.
یکی از بارزترین ویژگی شب یلدا، صله رحم و دید و بازدیدها میباشد. پیامبر مکرّم اسلام«صلّیاللّهعلیهوآلهوسلّم» در حدیثی فرمودهاند: «صِلُوا أَرْحَامَكُمْ وَ لَوْ بِالسَّلَامِ»[۲]. روشن است که این روایت، حدّأقلّ حدّ از صله رحم را بیان میکند و طبیعتا مهمانی رفتن یا مهمانی دادن در شب یلدا به عنوان بالاترین حدّ از صله رحم میباشد. در روایتی از امام باقر«علیهالسلام» آمده ست: «تَزَاوَرُوا فِي بُيُوتِكُمْ فَإِنَّ ذَلِكَ حَيَاةٌ لِأَمْرِنَا رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَحْيَا أَمْرَنَا»[۳]. یعنی در خانههایتان به ملاقات یکدیگر بروید چراکه این عملکرد باعث زنده نگه داشتن امر ما اهل بیت«علیهمالسلام» خواهد شد و خداوند نیز رحمت نماید شخصی را که امر ما را زنده کند.[۴]
قطعا اینگونه دید و بازدیدها فائدههای فراوانی را به دنبال دارد به عنوان نمونه گفته میشود که اگر میان برادر و خواهری یا زن و شوهری[۵]، دل آزردگی و کدورتی باشد، شب یلدا بهانه خوبی است که این نوع رنجشها کنار گذاشته شود؛ یا اینکه اگر شخصی اهل سخاوت نباشد، شب یلدا بهانه خوبی برای پذیرایی کردن از مهمانها و تغییر دادن بعضی از خصلتهای ناپسند درونی است؛ یا اینکه اگر شخصی در این هوای سرد زمستانی، بخاری نداشته باشد یا بخاری خانه او نیاز به تعمیر داشته باشد، شب یلدا بهانه خوبی برای فهمیدن این دست از مشکلات و رفع آنها است؛ یا اینکه شب یلدا میتواند مصداقی برای شاد کردن برادر دینی باشد که در روایتی از رسول خدا«صلّیاللّهعلیهوآلهوسلّم» آمده است: «مَنْ سَرَّ مُؤْمِناً فَقَدْ سَرَّنِي وَ مَنْ سَرَّنِي فَقَدْ سَرَّ اللَّهَ»[۶].
در روایتی از امام صادق«علیهالسلام» خطاب به فضیل آمده است: «تَجْلِسُونَ وَ تُحَدِّثُونَ قَالَ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ إِنَّ تِلْكَ الْمَجَالِسَ أُحِبُّهَا فَأَحْيُوا أَمْرَنَا يَا فُضَيْلُ فَرَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْيَا أَمْرَنَا …»[۷]. یعنی ای فضیل با هم مینشینید و گفتگو مینمایید؟ فضیل عرض کرد بله فدایت گردم؛ امام«علیهالسلام» فرمودند: قطعا چنین مجالسی را دوست دارم[۸] پس امر ما را احیا نمایید؛ سپس میفرمایند: ای فضیل خداوند رحمت کند کسی را که امر ما را زنده نماید. بنابراین مهمانی رفتن، مهمانی گرفتن، گفتگو نمودن و از احوال یکدیگر با خبر شدن، از آثار شب یلدا میباشد چون این نوع خصلتها است که محبّت و دوستی را میان خانوادهها و حتّی در زندگی افزایش میدهد. قطع اینگونه ارتباطها و نرفتنها هیچ سودی را به دنبال ندارد و حتّی ارتباط از طریق فضای مجازی آنچنان که باید و شاید تأثیر ندارد.
در بخشی از نامهای که امیرالمؤمنین«علیهالسلام» به نماینده خویش در مصر[۹] یعنی مالک أشتر نوشتهاند آمده است: «وَ لَا تَنْقُضْ سُنَّةً صَالِحَةً عَمِلَ بِهَا صُدُورُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ اجْتَمَعَتْ بِهَا الْأُلْفَة وَ صَلَحَتْ عَلَيْهَا الرَّعِيَّة وَ لَا تُحْدِثَنَّ سُنَّةً تَضُرُّ بِشَيْءٍ مِنْ مَاضِي تِلْكَ السُّنَنِ فَيَكُونَ الْأَجْرُ لِمَنْ سَنَّهَا وَ الْوِزْرُ عَلَيْكَ بِمَا نَقَضْتَ مِنْهَا»[۱۰]. یعنی سنّت نیکویی که بدنه جامعه به آن عمل مینمایند و باعث ایجاد ألفت، أنس و محبّت بین مردم میشود و مردم بر اساس این سنّتهای صالحه در مسیر اصلاح قرار میگیرند را نقض نکن؛ همچنین سنّت دیگری که به سنّتهای صالح پیشین ضرر میزند را پایهگذاری نکن چرا که ثواب و پاداش برای کسی خواهد بود که آن سنّت را پایهگذاری نموده است و معصیت به مقدار نقصی که بر آن سنّت وارد نمودی، بر عهده تو خواهد بود.
اگر امروز سنّتهای پسندیدهای که از گذشتۀ دور وجود داشته و اسلام نیز آنها را نفی نکرده و بلکه تأیید نموده است را نتوانیم به خوبی احیا نماییم و به آنها بهاء بدهیم، بدون شکّ دشمن در زمینه فرهنگی سنّتهای غلطی را ایجاد میکند. ایجاد روزهای غلط، شبهای غلط و یا جشنهای بی اساس مانند ولنتاین از اموری است که دشمن به اشتباه میان جوانها ترویج داده است. بله آنها در مقابل مناسبتهایی که به نام اهل بیت«علیمالسلام» نهادینه شده است، روزهایی را هم مشخّص کردند مثلا در فرهنگ اسلامی روز ولادت حضرت معصومه«علیهاالسلام» به عنوان روز دختر شناخته شده است امّا دشمن روز دیگری را به عنوان روز جهانی دختر قرار داده است و …؛ تنها هدف آنها انحراف ذهن جوانها از مناسبتهای دینی به مناسبتهای بی اساس و پوچ میباشد.
استعمار در دنیا که هدف او به سلطه گرفتن همه جانبه ملّتهای جهان است، گرچه از اصالت چندانی نسبت به تمدّن اسلامی برخوردار نیست ولی به این رسیده که اگر سنّتهایی بر خلاف سنّتهای اسلام قرار بدهد، ضربه سنگینی به فرهنگ مردم وارد مینماید به گونهای که جوانها احساس کنند که این استعمار است که به جوانها از طریق این سنّتهای غلط شادی میدهند و این اسلام است که شادی را از این جوانها گرفته است.
بله وظیفه ما نه تنها همکاری با مردم در جهت حفظ سنّتهای پسندیدهای مثل شب یلدا است بلکه باید در جهت ترویج اینگونه سنّتها نیز با مردم همیاری داشته باشیم. مردم باید احساس نمایند که اسلام و دین شادی بخش میباشد.
[۱]. الخصال، ج ۱، ص ۲۴۰.
[۲]. بحار الأنوار، ج ۷۴، ص ۱۶۰.
[۳]. الخصال، ج ۱، ص ۲۲.
[۴]. مرحوم شیخ حرّ عاملی در این زمینه حدیثی را نقل نموده و میفرمایند: « … وَ أَنْ يَتَلَاقَوْا فِي بُيُوتِهِمْ فَإِنَّ لُقِيَّا بَعْضِهِمْ بَعْضاً حَيَاةٌ لِأَمْرِنَا رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْيَا أَمْرَنَا الْحَدِيثَ». وسائل الشیعة، ج ۱۴، ص ۵۸۷.
[۵]. مثلا تصوّر نمایید که اگر میان زن و شوهری، یک ماه، ناراحتی وجود داشته است، با آمدن مهمان در این شب یلدا خواه ناخواه میان این زن و شوهر سخن رد و بدل خواهد شد و چه بسا با اینگونه عملکردها، ناراحتی موجود از بین برود.
[۶]. الکافی، ج ۲، ص ۱۸۸.
[۷]. بحار الأنوار، ج ۴۴، ص ۲۸۲.
[۸]. گعده گرفتن از جمله سنّتهای حسنهای است که در گذشته رائج بوده و اکنون نیز میان علمای نجف وجود دارد.
[۹]. در مصر اینگونه نبوده که سنّتهای به وجود آمده توسّط اسلام، میان آنها پایدار بوده باشد.
[۱۰]. بحار الأنوار، ج ۳۳، ص ۶۰۲ و ۶۰۳.
ویسنده : حمیدرضا آلوستانی
