به گزارش پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله علیها، امام باقر علیه السلام پنجمین امام شیعیان در سال ۵۷ق در مدینه متولد شدند و در ۵۷ سالگی در سال ۱۱۴ق در مدینه به شهادت رسیدند.
مادر امام باقر علیه السلام ام عبدالله دختر امام حسن علیه السلام و پدر ایشان امام زین العابدین(ع) هستند بنابراین امام باقر علیه السلام اولین امامی هستند که نسب ایشان از جهت پدری و مادری به پیامبر(ص) می رسد و ایشان در واقعه عاشورا کودکی ۴ ساله بودند و از اسرای کربلا محسوب می شوند.
ویژگی بارز این امام بزرگوار به نقش ایشان در ترویج علم اهل بیت(ع) بر می گردد و از همین جهت پیامبر(ص) در حدیث معروف لوح، لقب باقر به معنی شکافنده علم را برای اولین بار به ایشان دادند و این امام در دوران ۲۰ ساله امامت خود با وجود سخت گیری‌های خلفای مستبد اموی به نشر حقایق و معارف الهی پرداختند و جنبش علمی دامنه داری را به وجود آوردند و مقدمات تأسیس یک دانشگاه بزرگ اسلامی را در دوره فرزند گرامی خود فراهم کردند.
امام باقر علیه السلام با توجه به ممنوعیت نقل و کتابت حدیث از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) تا آن زمان که انحرافات زیادی را در دین ایجاد کرده بود بیشترین تلاش علمی خود را حول محور تفسیر قرآن به عنوان تنها سند باقی مانده از زمان پیامبر(ص) که مورد قبول همه مسلمانان بود گذاشتند و در سخنان خود اغلب به آیات قرآن استناد می کردند و می فرمودند « هر مطلبی گفتم از من بپرسید که کجای قرآن است تا آیه مربوط به آن را معرفی کنم»(مسند الامام الباقر، ج ۲، ص ۳۹۷) و اینگونه علاوه بر ارائه تفسیر درست از آیات قرآن معارف حقیقی اسلام را که بعد از پیامبر(ص) به انحراف رفته بود بیان کردند.
این اقدام هوشمندانه امام باقر علیه السلام علاوه بر عمل به این روایت پیامبر(ص) که قرآن و عترت را به عنوان دو تکیه گاه به مردم معرفی کرده بودند، سبب شد که دانشمندان برجسته اسلام خود را به پای مکتب ایشان برسانند و از دریای علم ایشان بهره ببرند به گونه ای که عبدالله بن عطا که یکی از شخصیت های برجسته عصر امام باقر علیه السلام بود می گوید «من هرگز دانشمندان اسلام را در هیچ محفل و مجمعی به اندازه محفل محمدبن علی علیه السلام از نظر علمی حقیر و کوچک ندیدم؛ من حکم بن عتیبه را که در علم و فقه شهره آفاق بود دیدم که در خدمت محمد باقر علیه السلام مانند کودکی در برابر استادی عالی مقام زانوی ادب بر زمین زده و شیفته و مجذوب کلام و شخصیت ایشان شده بود».
تکیه امام باقر علیه السلام بر قرآن شامل روایاتی با موضوع قرآن، روایاتی در تفسیر قرآن، تأویل قرآن، میزان و معیار بودن قرآن، استدلال به قرآن و بیان دعاهایی بر اساس آیات قرآنی می‌شود.
ایشان در روایتی قران کریم را به چهار بخش تقسیم کرده اند که یک بخش آن به اهل بیت(ع)، یک بخش آن به دشمنان اهل بیت(ع)، بخش سوم به بیان سنت‌ها و مثل ها و یک بخش آن به بیان احکام و واجبات و محرمات پرداخته است.(کافی، ج۲، ص۲۶۸) و در روایتی دیگر فهم درست قرآن را تنها به وسیله ائمه معصوم(ع) ممکن دانسته اند و در روایتی دیگر قاریان قرآن را به سه دسته تقسیم کرده و فرمودند «گروهی برای بهره‌گیری‌های دنیوی قرآن را قرائت می‌کنند، برخی نیز هر چند به ظاهر قرآن می خوانند اما در عمل حریم آن را می‌شکنند و گروه سوم کسانی هستند که قرآن را مرهمی بر دردهای خود می‌دانند با تلاوت آن شب ها را سحر می کنند و روزها از آن سیراب می‌شوند به حرمت ایشان است که خداوند بلاها را دور می گرداند و باران را فرو می ریزد.»(کافی، ج۳،ص۶۲۷)
امام باقر علیه السلام در رابطه با بیان نکات تفسیری قرآن نیز به بیان مبانی تاریخی آیات، مبانی اعتقادی آیات و نکات فقهی احکامی که در آیات قرآن بیان شده است پرداخته اند و در بسیاری موارد به تأویل آیات قران کریم نیز پرداخته و بیشتر این تأویل‌ها در عرصه امام شناسی و اثبات جانشینی امام علی علیه السلام و اهل بیت(ع) صورت گرفته است؛ برای مثال ایشان در بیان معنای باطنی آیه «الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی النور» می فرماید منظور از افرادی که از کفر به ایمان در آمده اند این است که به ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام در آمده اند و همچنین در تاویل آیه «و لئن قتلتم فی سبیل الله او متم لمغفره من الله و رحمه خیر مما یجمعون» فرمودند آیا می دانید راه خدا چیست ؟ راه خدا علی و ذریه او هستند هر که بر ولایت علی علیه السلام کشته شود در راه خدا کشته شده است و هر که بر این ولایت بیمرد در راه خدامرده است.
همچنین امام باقر علیه السلام در بسیاری از روایات قرآن را معیار تشخیص حق از باطل قرار داده اند که از آن جمله می توان به روایتی که فرموند «برای هر حقی حقیقتی است و بر هر ثوابی نوری، پس آنچه موافق کتاب خداست به آن عمل کنید و آنچه مخالف آن است وانهید» (تفسیر عیاشی، ج۱،ص۸) اشاره کرد و همچنین قرآن را مبنای استدلالات خویش قرار می دادند مانند این روایت که با استدلال به آیه «قل ان کنتم تحبون الله فاتعبونی یحبیکم الله و یغفرلکم ذنوبکم و الله غفور رحیم» فرمودند آیا دین جز حب و بغض چیزی دیگر است ؟
همچنین بخش دیگری از روایاتی که از امام باقر علیه السلام در رابطه با قرآن نقل شده است بیان دعاهایی است که در قران آمده مانند این روایت که فرموند «هنگامی که خواستید در جایی بنشینید این آیه را بخوانید (و قل رب انزلنی منزلاً مبارکا و انت خیر المنزلین) و در روایتی دیگر به نقل از پیامبر(ص) فرمودند «هنگامی که خواستید بر مرکب سوار شوید بعد از ستایش خدا بگویید ( سبحان الذی سخر لنا هذا و ما کنا له مقرنین ) که این گونه روایات نیز در بیانات امام باقر علیه السلام بسیار دیده می شود.
به طور کلی می توان یکی از جلوه های علمی امام باقر علیه السلام را در تفسیر آیات قرآن مشاهده کرد که با این اقدام علاوه بر آموزش روش‌های صحیح استناد و استدلال به منابع دینی، از اتقان و اعتماد مردم به قران کریم در جامعه ای نقل حدیث پیامبر(ص) و اعمه(ع) در آن ممنوع شده بود توانستند نهضتی علمی را به وجود آوردند و مسیر اجتهاد را برای مؤمنین واقعی باز و چارچوب بندی کنند و به نوعی قرآن و عترت را بار دیگر به هم گره بزنند.
