ماه ذي‌القعده براي خاندان پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) و به‌ویژه حضرت رضا (عليه السلام)، پيام‌آور شادي و پايان يك انتظار عميق و استثنايي است.
حضرت نجمه فرزندي غیر از امام رضا (عليه السلام) نداشت و مدت‌ها پس از حضرت رضا (عليه السلام)، صاحب فرزندي نشد؛ حضرت رضا (عليه السلام) در سال ۱۴۸ق. متولد شد، ولي حضرت معصومه (عليها السلام) در اول ماه ذي‌القعده سال ۱۷۳ق. يعني با ۲۵ سال فاصله. دخت موسی بن جعفر ( علیه السلام) متولد شد تا در ردیف نشانه‌ها و الگوهای مثال زدنی برای دختران قرار گیرد. این نوشتار بر آن است تا زوایایی از زندگی کریمة اهل (بیت علیها السلام) را به تصویر بکشد.
تجلی عصمت، مثل یاس
یکی از سنت‌های الهی در آفرینش، اتمام حجت است تا راه بهانه‌جویی را بر کاهلان و غافلان مسدود سازد، همان‌گونه که دربارة ارسال انبیای الهی می‌فرماید: رُسُلاً مُبَشِّرينَ وَ مُنْذِرينَ لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَي اللهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ ؛ پیامبرانی که بشارتگر و هشداردهنده بودند تا برای مردم، پس از [فرستادن] پیامبران، در مقابل خدا [بهانه و] حجتی نباشد، و خدا توانا و حکیم است.
بی‌گمان، از مهم‌ترین راهکارهای تحقق این مسئله، ارائة الگوها و نمونه‌هایی از افراد برگزیده و مورد تأیید الهی است که راه و رسم زندگی به سبک ایمانی و اسلامی را به پیروان می‌آموزند تا کسانی که خواهان پایبندی به آموزه‌های الهی هستند، با اقتدای به آنان، قدم در همان مسیر بگذارند.
با توجه به عنایت ویژة الهی نسبت به دختران و زنان، افزون بر الگوهای عمومی، نمونه‌هایی از جنس خودشان برای آنان انتخاب شده است که از بارزترین آنها می‌توان به حضرت فاطمه زهرا، حضرت زینب و حضرت معصومه (سلام الله علیهم) اشاره کرد. بانوانی ممتاز و پاک از خاندان برگزیدة خاتم پیامبران که در سیره و سلوک الهی و معنوی، شباهت‌هایی بسیاری دارند، به گونه‌ای که حضرت معصومه (سلام الله علیها) را فاطمه ثانی نامیده‌اند.
به عنوان نمونه، برای حضرت معصومه (سلام الله علیها) شباهت‌هایی با مادرشان حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) برشمرده‌اند که از جملة آنها می‌توان به داشتن و گستردگی مقام شفاعت، داشتن «زیارت‌نامه مأثوره» و مختص از زبان امام هشتم (علیه السلام) و محبوب پدر بودن و نقل جملة «فَداها اَبْوها؛ پدرش به فدايش باد!» از سوی پیامبر و امام کاظم (علیهما السلام) برای دختران آسمانی و الهی خود که نشان¬دهنده¬ مقام و برتری ایشان نزد برگزیدگان الهی و توجه ویژه معصوم (علیه السلام) به دختران است.
بر این اساس می‌توان ادعا کرد سفارش‌هایی که در پیروی از حضرت زهرا (سلام الله علیها) بیان شده است، بر حضرت معصومه (سلام الله علیها) نیز قابلیت تطبیق و هماهنگی دارد. چه بسا به سبب همین شباهت‌ها، مقام و منزلت‌ها است که زیارت ایشان، معادل زیارت حضرت زهرا (سلام الله علیها) دانسته شده است.
علامه سيدمحمود مرعشي (ره) که در نجف اشرف زندگی می‌کرد، اصرار داشت که محل قبر شریف حضرت صدیقه طاهره (سلام الله علیها) را به دست آورد. برای این مقصود، ختم مجربی انتخاب کرده، چهل شب به آن مداومت کرد تا شاید خداوند به طریقی او را از محل قبر شریف حضرت زهرا (سلام الله علیها) آگاه فرماید. شب چهلم بعد از انجام ختم و توسل فراوان، استراحت کرده، در عالم رؤیا به محضر مقدس امام معصوم (عليه السلام) مشرّف شد.
امام به او فرمود: «عَلَیکَ بِکَرِیمَةِ اَهْلِ الْبَیتِ؛ به دامن کریمة اهل‌بیت چنگ بزن». ایشان به تصور اینکه منظور امام (علیه السلام) از «کریمة اهل‌بیت» حضرت زهرا (سلام الله علیها) است، عرضه داشت: بلی! قربانت گردم من نیز این ختم را برای همین گرفتم که محل قبر شریف آن حضرت را به صورت دقیق‌تر بدانم و به زیارتش مشرّف شوم. امام (علیه السلام) فرمودند: «منظور من قبر شریف حضرت معصومه در قم است». سپس فرمود: «به خاطر مصالحي، خداوند اراده کرده قبر حضرت زهرا (علیها السلام) براي هميشه براي همگان مخفي باشد، ازاين¬رو قبر حضرت معصومه (علیها السلام) را تجلي‌گاه قبر شريف حضرت زهرا (علیها السلام) قرار داده است. اگر قرار بود قبر حضرت آشكار باشد، همان شكوه و عظمت مرقد حضرت زهرا (علیها السلام) را خداوند براي قبر حضرت معصومه (علیها السلام) قرار داده است».
مرحوم آيت¬الله سيدمحمود مرعشي بعد از این خواب، فرزند خود، سید شهاب‌الدین را راهی قم کردند تا به حرمی برسد که خداوند آن را هم¬تراز قبر ‌‌‌‌‌بی‌بی دو عالم، فاطمه زهرا (علیها السلام) ‌‌می‌داند.
منزلت¬هاي معنوي، فضائل آسمانی
در تاریخچة زندگانی فرزندان و نواده‌های امامان معصوم شیعه، كمتر امام زاده‌اي به اندازة حضرت معصومه (عليها السلام) مورد توجه و سفارش امامان معصوم (عليهم السلام) قرار گرفته است. به گونه‌ای که درباره عظمت و مقامات فاطمه معصومه (عليها السلام) چندین روايت وارد شده است كه نشان از اوج عظمت و فضيلت آن حضرت دارد. در این مجال به برخی از این مقامات معنوی و ساحت‌های الگویی حضرت اشاره می‌کنیم؛ مقام‌ها و منزلت‌هایی که بسیاری از آنها برای دختران و بانوان قابل دسترسی است و آنان می‌توانند با الگوپذیری از این بانو، سبک زندگی خود را بنیان نهند و رفتار و گفتار خود را منطبق بر آموزه‌های الهی سامان دهند.
الف. دختری از جنس دانش و معرفت
محل رشد حضرت معصومه (عليها السلام)، خانداني بود كه درياي دانش و معرفت شمرده مي‌شد. حضور در كنار پدري چون امام موسي بن جعفر (عليهما السلام) و برادري مانند امام رضا (عليه السلام) سبب شد فاطمه معصومه در كوتاه‌ترين مدت ممكن، مسير رشد را بپيمايد و بتواند پرسش‌هاي فقهي و ديني شيعيان را پاسخ دهد.
گروهي از شيعيان وارد مدينه شدند تا پرسش‌هاي خود را از امام کاظم (علیه السلام) بپرسند. ولي به زودي دريافتند امام در مسافرت است. بنابراين، در اندوه فرو رفتند و ناگزير آماده بازگشت شدند. در اين لحظه، دختري خردسال سكوت سنگين كاروانيان را درهم شكست؛ پرسش‌ها را گرفت، پاسخ همه را به دقت نوشت و به آنان باز گرداند. كاروانيان شگفت زده به پاسخ‌ها نگريستند و راه ديار خويش پيش گرفتند. در مسير راه به امام كاظم (عليه السلام) برخورد نمودند و ماجرا را به عرض آن حضرت رساندند. امام كاظم (عليه السلام) آن نوشته را از آنها طلبيد و مطالعه كرد، پاسخ‌هاي حضرت معصومه(عليه السلام) را درست يافت، امام لبخندی زدند و سه بار فرمودند: فَدَاها أبوها ؛ پدرش به فدايش باد.
با اينكه حضرت معصومه (عليه السلام) در آن هنگام خردسال بود، اين ماجراي جالب، ما را به عظمت ويژة حضرت معصومه(عليه السلام) از نظر علم و معرفت آشنا مي‌كند. ضمن آنکه این سیره، خود تأکید و تأییدی است بر ضرورت علم‌آموزی دختران و زنان و لزوم اهتمام والدین برای تربیت دینی فرزندان و آموزش مبانی دینی به آنها.
ب. عفیفه و معصومه
يكي از لقب‌هاي مشهور و معروف حضرت فاطمه، معصومه است. در این باره امام رضا (عليه السلام) فرمودند: مَنْ زارَ المَعْصُومَةَ بِقُمْ كَمَنْ زارَني ؛ هر كس معصومه را در قم زيارت كند، مثل كسي است كه مرا زيارت كرده است.
امام رضا (عليه السلام) در اين روايت، دو مطلب را بيان فرمود: اول اينكه آن حضرت را به لقب معصومه ناميد، دوم اينكه زيارتش را هم‌سنگ زيارت خودش؛ يعني، امام معصوم قرار داد و از آنجايي كه هيچ‌گاه امام (عليه السلام) در سخنانش به گزافه‌گويي و غلو نمي‌پردازد، اين سخن گهربارش بر عصمت حضرت معصومه (عليها السلام) دلالت دارد.
ترديدي نيست كه عصمت نيز مانند كمالات ديگر انساني، داراي مراتب و درجاتي است كه عالي‌ترين درجة آن را پيامبر (صلي الله عليه و آله) و فاطمه زهرا (عليها السلام) و دوازده جانشين پيامبر (عليهم السلام) دارا هستند.
به عبارت دیگر، مرتبة والاي عصمت فقط براي معصومان است و آنان از گناهان عمدي و سهوي پيراسته‌اند؛ اما اولياي خدا مانند حضرت زينب (عليها السلام) و حضرت فاطمه معصومه (عليها السلام) از مراتب پايين‌تر آن بهره مي‌برند. ضمن آنکه دیگران نیز قابلیت کسب درجاتی از این عصمت را خواهند داشت.
بر این باور،‌ هر انسان عفیف و پاکدامنی، استعداد و امکان قرار گرفتن در زمرة برگزیدگان و خوبان الهی و کسب درجاتی از عصمت و طهارت را دارد؛ به گونه‌ای که لیاقت حضور در ردیف فرشتگان درگاه الهی را داراست. این ویژگی در دختران و بانوان، ظهور و بروز بیشتری دارد و آنان به واسطة پاکی قلب، با کنار زدن غرایز خاکی که در آنها نهاده شده است، در پرتو عمل به واجبات و ترک گناهان، حفظ حجاب ظاهر و باطن، پرهیز از فریفته شدن با وسوسه‌های شیاطین انس و جن و دوری از غفلت و لغویات مجازی و حقیقی، در معرض فرشته شدن قرار گرفته، با زدودن غبارهای آلودگی و معصیت، برتر از فرشتگان می‌گردند؛ همان‌گونه که امیرمؤمنان (علیه السلام) فرمود: لَكادَ الْعَفِيفُ أنْ يَكُونَ مَلَكاً مِنَ الْمَلائِكَةِ‌ ؛ چه بسا كه انسان پاكدامن و عفيف در شمار فرشتگان الهي باشد.
بنابراین بر دختران و بانوان است که این گوهر خدادادی عفت و عصمت را به جان خریدار باشند و از حراج حجب و حیا و عفت و طهارت خود در شبکه‌های اجتماعی و نیز کوچه پس کوچه‌های مجازی و حقیقی به شدت بپرهیزند و همانند مادرشان فاطمه (سلام الله علیها)، از نابیناهای مجازی و گرگ‌های پراحساس مخفی و به ظاهر کور، دوری کنند و به بهانه‌هایی همانند دوستی، شوهریابی و پاکی دل، از عفت و عصمت دخترانة خود فاصله نگیرند و همانند معصومه (سلام الله علیها)، معصوم و طاهر باقی بمانند.
ج. حافظ کرامت و شوکت دخترانه
یکی از شاخصه‌های زندگی معصومین و ذریة ایشان (علیهم السلام) حفظ کرامت و شأن قرآنی انسان مؤمن در پرتو رعایت حریم‌ها و آموزه‌های الهی است. این کرامت و بزرگواری در دختران و بانوان این خاندان نیز جلوه‌هایی زیبا و پرمعنی ایجاد کرده که دفاع همه‌جانبه از عفت در سیرة فاطمی و حتی پس از مرگ با انتخاب تابوت مخصوص نیز آزادگی، حفظ حجاب و شرافت در صحنه‌هایی هم‌چون عاشورا و اسارت‌های پس از آن و نیز زندگی حضرت معصومه (سلام الله علیها) متبلور شده است.
روشن است که فقط کسانی واجد مقام کرامت خواهند شد که کرامت ذاتی و الهی خویش را متجلی سازند و مطیع محض فرامین الهی باشند. بی‌گمان حضرت معصومه (سلام الله علیها)، یکی از این افراد اهل کرامت و بزرگوار بودند که با توجه به شأن و منزلت ذاتی و کرامت و جایگاه ویژه خویش، کریمانه زندگی کردند و لایق دریافت مدال «کریمة اهل‌بیت» از سوی امام معصوم (عليه السلام) شدند.
دختران معصومة ایران زمین نیز، باید کرامت و عزت خویش را با رعایت حریم محرم و نامحرم و دوری از جایگاه‌های آلوده و پرخطر مجازی و حقیقی حفظ کنند و در مقابل نامحرمان، با کرامت و شوکت مواجه شوند و زمینه و فرصت بروز خیال‌های شیطانی و طمع‌ورزی‌های شهوت‌آلود را از مخیلة نامحرمان بزدایند.
د. مدافع ولایت؛ انقلابی و ولایی
یک سال از هجرت اجباری امام رضا (علیه السلام) به ایران گذشته بود و حضرت معصومه (علیها السلام) که همانند زینب کبری (سلام الله علیها) ‌‌‌‌‌بی‌تاب برادر بود، در سال ۲۰۱ق. به‌شوق دیدار برادرش حضرت رضا (عليه السلام)، عازم خراسان گردید؛ سفری که علاوه ¬بر نشان عشق و محبت، هجرتی با رنگ و بوی حمایت از ولایت امام علی‌ بن موسی الرضا (عليه السلام) و تقویت مسئلة رهبری بود.
به ویژه آنکه حضرت معصومه (سلام الله علیها) همانند حضرت زهرا (سلام الله علیها)، همواره در ترویج و تبیین ولایت و بایستگی پیروی عملی از ولایت، ترغیب می‌نمودند. آن حضرت، در ایام زندانی بودن امام کاظم (عليه السلام) و در روزگار مسافرت امام رضا (عليه السلام)، در دفاع از حریم ولایت و پاسداری از خط امامت، آنچنان نقش مؤثری ایفا کرد که به «شفیعة روز محشر» و «کریمة اهل‌بیت پیامبر» معروف شد. جالب آنکه احادیث نقل‌شده از ایشان نیز، رنگ و بوی ولایی دارد. برای مثال، در روایتی حضرت معصومه (سلام الله علیها) با یادآوری سخن حضرت زهرا (سلام الله علیها) دربارة ولایت، می¬فرمایند:
آيا سخن رسول خدا در روز غدير را فراموش كرديد كه فرمود: هر كه من مولاي اويم علي نيز مولاي اوست و [آيا فراموش كرديدكه] فرمود جايگاه تو [ای علي] در برابر من، مانند [جايگاه]‌ هارون [در برابر] موسي است.
بر این باور، دختران مؤمنه و انقلابی می‌توانند با پیروی از سیره و سبک زندگی حضرت معصومه(سلام الله علیها)، گام‌هایی محکم و استوار در دفاع از ولایت و رهبری بردارند؛ همان‌گونه که آن حضرت برای دفاع از ولایت، رنج سفر و بیماری به جان خریدند و در صحنه‌های اجتماعی و ولایی، حضوری فعال و پویا داشتند، دختران امروز نیز می‌توانند با حضور در امور اجتماعی و سیاسی و نیز ترویج مبانی ولایی و انقلابی‌گری در فضاهای مجازی و حقیقی، نقش برجسته‌ای ایفا کنند.
هـ. فرصت پروانه شدن
یکی از نکات قابل تأمل دربارة مقامات و منزلت‌های حضرت معصومه (سلام الله علیها)، سفارش‌های فراوان برای زیارت ایشان و بیان آثار و دستاوردهای مبارک این زیارت است. از جمله امام صادق (عليه السلام) فرمودند: إنَّ زیارَتَها تَعْدِلُ الْجَنَّهَ ؛ زیارت ایشان، معادل و هموزن بهشت است.
به بیان ساده، همراهی و همگامی با حضرت معصومه (سلام الله علیها)، انسان را بهشتی می‌کند و لایق بهترین‌ها؛ زیرا رسيدن به قلة رفيع كمالات معنوي و انساني، بدون دوستي اوليای الهي. ممكن نيست و پذيرش اعمال و زحمات انسان، در گرو محبت و ولايت اهل‌بيت (عليهم السلام) مي‌باشد و زیارت، جلوه‌ای زیبا از این حقیقت است؛ البته زیارتی که تحول‌آفرین و همراه با عشق و معرفت باشد و یاریگر انسان در مسیر بندگی، كسب معنويات و الگوگیری از خوبان برای اجرای سبک زندگی آنان.
چه زیبا است که پس از زیارت، انسان در خود این تحول و دگرگونی معنوی جدید را بیابد و شوق و رغبت نسبت به ترک گناه و انجام دستورهای خداوند، در وجودش زبانه کشد که این خود نشانه و علامتی است از توجه صاحب مزار به زائر، برای یک زیستن جدید و خداپسند تا پیمان ناگسستنی و چه زیباتر اگر دختری با آن حضرت پیمان ببندد تا زیستن فاطمی و معصومانه را آغاز کند و این زیارت نقطه‌ای برای آغاز یک زندگی جدید و زمینه‌ای برای رهایی از پیله‌های دنیا و پروانه شدن است تا همواره با دل و جان، در گرد شمع مزار حضرتش طواف نماید.
دختران معصومه
حضرت معصومه (سلام الله علیها) الگویی ویژه و ممتاز برای دختران و بانوان است. دختری که اهل علم و معرفت همراه با رعایت حجاب و عفت، برخوردار از عصمت و طهارت و حفظ کرامت و شأن خویش باشد، بنده‌ای از بندگان برگزیدة الهی خواهد بود و معصومه (سلام الله علیها) چنین بود. هر دختر و بانویی نیز می‌تواند با تمسک به سیره و سبک زندگی ایشان و تأسی به رفتار و گفتار فاطمة ثانی، سعادت دنیا و آخرت، همراه با رضایت الهی را تحفة زندگی خویش قرار دهد و مرضیّ ولیّ زمان و امام عصر (علیه السلام) گردد.