پایگاه خبری آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها| احمد بن موسی بن جعفر ملقب به «شاهچراغ» و مشهور به سید السادات الاعاظم، از فرزندان امام کاظم(علیه السلام) و برادر حضرت امام رضا (علیه السلام) است که در نزد پدرش از جایگاه و احترام ویژه ای برخوردار بوده است. شیخ مفید در کتاب الارشاد خود از احمد بن موسی با بزرگی و عظمت یاد کرده، و می‌گوید: احمد بن موسی(ع) فردی کریم النفس، جلیل القدر، پرهیزکار و پارسا بود. او در راه پیوستن به برادر خود به سوی خراسان سفر نمود ولی در راه توسط افراد قُتلُغ خان، عامل مأمون، خلیفه عباسی در شهر شیراز به شهادت رسید. شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۸۸ روز ششم ذیقعده یعنی ششمین روز از دهه کرامت را به نام روز بزرگداشت احمدبن موسی شاهچراغ جهت ثبت در تقویم مناسبت‌های ملی- اسلامی کشور تصویب کرد.
امسال ستاد ملی دهه کرامت، روز بزرگداشت ایشان را به عنوان «حضرت احمد بن موسی شاهچراغ (علیهما السلام)، امین ولایت، الگوی شجاعت» نام گذاری کردند. شخصیتی که امین ولایت و مورد اعتماد در حفظ اسرار و مقام امامت و ترویج ارزش‌های ولایت اهل بیت (علیهم السلام) بوده‌ و در شجاعت، دلاوری و دفاع از حق، الگویی برای همه شیعیان و پیروان اهل بیت (ع) هستند. انتخاب وصف «امین ولایت» و «الگوی شجاعت» برای این امام‌‎زاده بزرگوار، تلاشی است برای معرفی ابعاد مختلف شخصیت حضرت احمد بن موسی (ع) به عنوان یک الگو و اسوه برای جامعه اسلامی، به ویژه در زمینه امانتداری، ولایتمداری و شجاعت. در این نوشتار به تبیین این ابعاد وجودی ایشان پرداخته و رسالت آستان مقدس احمدی و وظیفه نهادها و فعالان فرهنگی در قبال سومین حرم اهل بیت عیلهم السلام را یادآور می شویم.
حضرت شاهچراغ؛ امین ولایت
این عبارت بیانگر جایگاه رفیع حضرت احمد بن موسی در نزد ائمه اطهار (ع) و به ویژه برادر بزرگوارشان، امام رضا (ع) است. ایشان به عنوان “امین ولایت” شناخته می‌شوند، یعنی فردی مورد اعتماد که حافظ و پاسدار ارزش‌ها و اصول ولایت بوده و در مسیر امامت، استوار و ثابت قدم مانده‌اند. این امانتداری شامل حفظ اسرار ولایت، ترویج معارف و پیروی از دستورات امام زمان خود می‌شود. اعطای لقب “امین ولایت” به حضرت احمد بن موسی (ع) صرفاً یک تعارف یا تجلیل ساده نیست، بلکه ریشه در عملکرد، جایگاه و ویژگی‌های خاص ایشان در ارتباط با امام زمان خود، یعنی حضرت امام رضا (ع) دارد. این لقب، بیانگر مجموعه‌ای از وظایف، مسئولیت‌ها و خصوصیات است که ایشان به بهترین نحو آن‌ها را به انجام رسانده‌اند:
اطاعت محض از امام زمان (ع) خویش: مهم‌ترین دلیل برای اطلاق لقب “امین ولایت” به حضرت احمد بن موسی، پذیرش و تبعیت کامل ایشان از امامت برادر بزرگوارشان، حضرت امام رضا (ع) بود. چراکه پس از شهادت امام موسی کاظم (ع)، برخی از شیعیان در مورد جانشینی ایشان دچار تردید شدند. اما حضرت احمد بن موسی، با درایت و بصیرت مثال‌زدنی، به حقانیت امامت امام رضا (ع) پی برد و نه تنها خود به ایشان ایمان آورده و تبعیت نمود، بلکه با تمام توان به ترویج و تثبیت این باور در میان شیعیان پرداخت. نقل است که علیرغم اقبال مردم شیعه به بیعت با حضرت احمد بن موسی، ایشان به همراه جمع کثیری از شیعیان، از نقاط مختلف به سمت مرو (محل اقامت امام رضا) حرکت کردند و در حضور ایشان، با امام بیعت نمودند. این بیعت، نشان‌دهنده اطاعت کامل و وفاداری بی‌چون و چرای ایشان به امام زمان خود بود.
حفظ و حراست از مقام ولایت: دفاع از حریم امام و مقابله با مدعیان دروغین امامت، جلوه‌ی درخشان از عملکرد حضرت احمد بن موسی (ع) است. ایشان در دوران پر تلاطم امامت امام رضا (ع)، که با دسیسه‌ها و فتنه‌های مختلف از سوی دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) همراه بود، به عنوان یک سپر مدافع از حریم امامت عمل می‌کردند. وی همواره با تمام توان، در برابر توطئه‌ها ایستادگی کرده و از جایگاه و منزلت امام رضا (ع) دفاع می‌نمودند. در آن دوران، برخی افراد با ادعای دروغین امامت، سعی در ایجاد تفرقه و انحراف در میان شیعیان داشتند. حضرت احمد بن موسی (ع) با روشنگری و افشاگری، چهره واقعی این مدعیان را برای مردم آشکار کرده و از گسترش انحراف جلوگیری می‌کردند.
ترویج معارف اهل بیت (ع): حضرت احمد بن موسی (ع) با بهره‌گیری از موقعیت و جایگاه خود در میان مردم، به تبلیغ و ترویج معارف اهل بیت (ع) می‌پرداختند. ایشان با بیان احادیث و روایات، تبیین معارف دینی و پاسخ به سؤالات و شبهات، نقش مهمی در گسترش دین و آگاهی‌بخشی به جامعه ایفا نمودند. وی همچنین به تربیت شاگردانی همت گماشتند که پس از ایشان، راه ایشان را ادامه داده و به ترویج معارف اهل بیت (ع) بپردازند.
امانتداری در حفظ اسرار امامت: از ویژگی‌های بارز حضرت احمد بن موسی (ع) امانتداری ایشان در حفظ اسرار امامت بود. ایشان به عنوان فردی مورد اعتماد و رازدار امام رضا (ع)، از اسرار و امور محرمانه آگاه بودند، اما هرگز آن‌ها را فاش نکرده و همواره در حفظ آن‌ها کوشا بودند. این امانتداری و عدم افشای اطلاعات، به امام رضا (ع) این اطمینان را می‌داد که می‌توانند به راحتی با ایشان مشورت کرده و در مورد مسائل مهم با ایشان تبادل نظر نماید.
نمونه‌ای از یک شیعه واقعی: حضرت احمد بن موسی (ع) نه تنها در گفتار، بلکه در عمل نیز از دستورات امام رضا (ع) پیروی می‌کردند. ایشان در تمام امور، نظر امام را جویا شده و بر اساس آن عمل می‌کردند. ایشان در راه ولایت، از هیچ تلاشی فروگذار نکرده و همواره با اخلاص و فداکاری، در خدمت امام زمان خود بودند. از این روی یک الگوی تراز از ولایت پذیری و ولایت مداری محسوب می شوند.
در نتیجه، لقب “امین ولایت” برای حضرت شاهچراغ (ع)، لقبی شایسته و برازنده است که به دلیل ویژگی‌های برجسته و عملکرد ممتاز ایشان در ارتباط با امام زمان خود، یعنی حضرت امام رضا (ع) به ایشان اطلاق شده است. این لقب، نشان‌دهنده اطاعت محض، حفظ و حراست از مقام ولایت، ترویج معارف اهل بیت، امانتداری در حفظ اسرار و نمونه‌ای از یک شیعه واقعی بودن ایشان است.
حضرت شاهچراغ؛ الگوی شجاعت
توصیف به شجاعت، به جنبه‌ی دیگری از شخصیت حضرت احمد بن موسی (ع) اشاره دارد. ایشان نه تنها در ایمان و تبعیت از ولایت، بلکه در شجاعت و دلاوری نیز الگو بوده‌اند. نقل است که حضرت احمد بن موسی در زمان حیات خود، در فتوحات متعددی شرکت داشته و شجاعت و رزمندگی، مجاهدت و فداکاری بالایی از خود نشان داده‌اند. ایستادگی در برابر ظلم و ستم، دفاع از حق و حقیقت و عدم ترس از دشمنان، از جمله مصادیق شجاعت ایشان به شمار می‌رود.
از این روی، اعطای لقب الگوی شجاعت برای حضرت شاهچراغ (ع) صرفا به معنای دلاوری در میدان جنگ و جهاد نیست، بلکه ابعاد گسترده‌تری از شجاعت و شهامت را در بر می‌گیرد. شجاعت ایشان در زمینه‌های مختلفی بروز و ظهور داشته است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
شجاعت در ایمان و اعتقاد: در دورانی که امامت امام رضا (ع) برا ی شیعیان با تردیدها و فتنه‌های مختلف مواجه بود، حضرت احمد بن موسی (ع) با شجاعت تمام بر عقیده خود استوار ماندند و امامت ایشان را به صراحت اعلام کردند. این ایستادگی در برابر فشارها و تردیدها، نشان از شجاعت درونی و ایمان راسخ ایشان دارد. پذیرش امامت امام رضا (ع) و تبلیغ آن در آن شرایط، خطرات زیادی را به همراه داشت. اما حضرت احمد بن موسی (ع) با شجاعت تمام، این خطرات را به جان خریدند و از مسیر حق منحرف نشدند.
شجاعت در دفاع از حق و حقیقت: نقل است که حضرت احمد بن موسی (ع) در زمان حیات خود، در برابر ظلم و ستم حاکمان جور مبارزه و ایستادگی کرده و از حقوق مظلومان دفاع می‌کردند. این مبارزه با ظلم، نیازمند شجاعت و شهامت فراوانی است که ایشان از آن برخوردار بودند. ایشان با روشنگری و افشاگری، چهره واقعی دشمنان اهل بیت (ع) را برای مردم آشکار کرده و از گسترش انحراف جلوگیری می‌کردند. این کار، نیازمند شجاعت در بیان حق و مقابله با باطل است.
شجاعت در میدان جهاد و نبرد: منابع تاریخی نقل می‌کنند که حضرت احمد بن موسی (ع) در فتوحات و نبرد‌های متعددی شرکت داشته و رشادت‌های فراوانی از خود نشان داده‌اند. دلاوری و جنگاوری ایشان در این نبردها، زبانزد بوده است. ایشان به عنوان یکی از فرماندهان سپاه اسلام، نقش مهمی در رهبری و پیروزی‌ها ایفا می‌کردند.. شجاعت واقعی در این است که انسان از مرگ نهراسد و در راه خدا و دفاع از حق، جان خود را فدا کند. حضرت احمد بن موسی (ع) با حضور در میدان نبرد با دشمنان، نشان دادند که از مرگ هراسی ندارند و آماده فداکاری در راه خدا هستند.
شجاعت در عمل به وظایف: حضرت احمد بن موسی (ع) در هر جایگاهی که بودند، مسئولیت‌های خود را به بهترین نحو انجام می‌دادند. چه به عنوان یک برادر، چه به عنوان یک فرزند، چه به عنوان یک رهبر و چه به عنوان یک سرباز، همواره در انجام وظایف خود کوشا بودند. ایشان در انجام وظایف خود، هیچ‌گاه کوتاهی نمی‌کردند و همواره با تمام توان در خدمت دین و جامعه بودند. این تعهد و مسئولیت‌پذیری، نیازمند شجاعت و اراده قوی است.
بنابراین، شجاعت حضرت شاهچراغ (ع) تنها به معنای دلاوری در میدان جهاد و نبرد محدود نمی‌شود، بلکه ابعاد گسترده‌تری از جمله شجاعت در ایمان، دفاع از حق و حقیقت، مبارزه با ظلم، روشنگری و عمل به وظایف و ولایت پذیری را در بر می‌گیرد. ایشان در تمام این زمینه‌ها، الگویی برای همه شیعیان و پیروان اهل بیت (ع) هستند. به همین دلیل، لقب “الگوی شجاعت” برازنده شخصیت والای ایشان است.
رسالت آستان احمدی و وظایف نهادهای مسئول
رسالت سومین حرم اهل بیت (ع) در ایران اسلامی، با توجه به اوضاع فرهنگی و اجتماعی موجود در منطقه، بسیار خطیر و سنگین است. این آستان مبارک، مثل سایر اماکن متبرکه مردمی و مردم پایه است و لذا وظایف مردم مسلمان ایران به خصوص مردم مدین استان فارس و شهر شیراز در قبال این حرم نورانی، بسیار قابل توجه و پر اهمیت است. با توجه به فرمایشات رهبر معظم انقلاب در خصوص جایگاه رفیع این آستان مقدس، رسالت‌هایی برای آن قابل تصور است؛
تبدیل آستان مقدس احمدی به پایگاه نشر علوم و معارف قرآنی در منطقه، برای در تبیین و ترویج آموزه‌های اصیل اسلام ناب محمدی (صلی الله علیه و آله) و مکتب اهل بیت (ع) عمل کند. آستان احمدی می‌تواند با برگزاری برنامه‌های فرهنگی و هنری، به تقویت هویت دینی و ملی و ترویج فرهنگ غنی ایرانی-اسلامی کمک نماید و نسل جوان را با ارزش‌های اصیل ملی و مذهبی آشنا سازد. ایجاد فضاهای فرهنگی و زیارتی مناسب و ایجاد زمینه همدلی و مواسات مومنانه جهت حمایت از محرومان و مستمندان از جمله دیگر رسالت‌های آستان مقدس می تواند باشد.
در این راستا، نهادهای مسئول فرهنگی در سطح استانی و ملی، همچنین فعالان و کنشگران فرهنگی اجتماعی در خصوص رونق و ارتقاء اثرگذاری «سومین حرم اهل بیت (ع)»، چه در راستای ترویج فرهنگ اهل بیت و چه در خصوص پاسخ به چالش‌ها و مسائل فرهنگی کنونی، وظایف زیادی بر عهده دارند.
نهادهای دولتی و خصوصی می‌توانند با حمایت و تأمین مالی، به توسعه و بهبود زیرساخت‌ها و خدمات آستان مقدس احمدی کمک کنند. پشتیبانی و حمایت از برنامه‌ها پروژه‌های بزرگ فرهنگی و مذهبی که مرتبط با آستان‌های مقدس هستند، از جمله وظایف نهادهای فرهنگی است .رسانه‌های استانی و ملی بایستی به طور فعال در پوشش خبری رویدادها و فعالیت‌های مرتبط با آستان مقدس حضرت شاهچراغ (ع) شرکت کنند و اخبار آن را به شکل جذاب، صحیح و به موقع منتشر کنند. کنشگران فرهنگی باید به ارتقای حس مسئولیت اجتماعی و افزایش مشارکت مردمی در فعالیت‌ها و برنامه‌های فرهنگی آستان مقدس کمک کنند و عموم مردم را به حضور در این فعالیت‌ها تشویق نمایند. فعالان فرهنگی می‌توانند با گسترش همکاری‌های بین‌فرهنگی و ایجاد شبکه‌های همیاری، به ارتقاء سطح فرهنگ عمومی در این زمینه کمک کنند.
در مجموع، نهادهای فرهنگی و رسانه‌ای، به همراه فعالان و کنشگران فرهنگی، در راستای تقویت جایگاه سومین حرم اهل بیت (ع) در سطح استانی، ملی و جهانی، وظایف سنگینی دارند. از تبیین جایگاه آستان مقدس احمدی و رفع چالش‌های فرهنگی گرفته تا ایجاد حس تعلق و حمایت از آستان مقدس، همگی نشان‌دهنده نیازی حیاتی برای گذر از چالش‌های کنونی و تحقق رسالت اصلی این حرم نورانی است، که در نهایت به ارتقاء معنویت و آگاهی و بصیرت در جامعه اسلامی منجر خواهد شد.
محمدباقر مشکاتی