پایگاه خبری آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها| فاطمه بنت حزام با کنیه «أمّ البنین»، همسر امیرالمؤمنین«علیهالسلام» و از قبیله بنی کلاب میباشند. علماء و دانشپژوهان در مورد معرّفی شخصیّت و نسب ایشان، مطالب متعدّدی را به رشته تحریر درآوردهاند.
سیّد عبد الرزّاق مقرّم درباره شخصیّت حضرت«علیهاالسلام» مینویسد: «کانت أمّ البنین من النساء الفاضلات العارفات بحقّ أهل البیت(علیهمالسلام) مخلصة في ولائهم ممحّضة في مودّتهم و لها عندهم الجاه الوجیه و المحلّ الرفیع و قد زارتها زینب الکبری بعد وصولها المدینة تعزّیها بأولادها الأربعة کما کانت تزورها أیّام العید».[۱] سیّد محسن امین در کتاب «أعیان الشیعة» آورده است: «و کانت شاعرة فصیحة».[۲] یعنی حضرت أمّ البنین«سلاماللّهعلیها» از جمله زنان شاعر، فصیح و با فضیلتی است که شناخت کامل به حقّ خاندان عصمت و طهارات«علیهمالسلام» داشته است؛ در ولایت، محبّت و مودّت ایشان مخلص و ممحّض بودهاند. امّ البنین«سلاماللّهعلیها» نزد اهل بیت«علیهمالسلام» جایگاه ارجمندی داشته تا جایی که هنگام رسیدن حضرت زینب«سلاماللّهعلیها» به مدینه، به جهت عرض تسلیت به خاطر شهادت چهار فرزند امّ البنین به زیارت ایشان رفتند همچنان که در روزهای عید نیز به زیارت آن حضرت شرف یاب میشدند.
صاحب کتاب «امّ البنینعلیهاالسلام النّجم الساطع في مدینة النبيّ» درباره نسب حضرت«علیهاالسلام» گفته است: «کانت أمّ البنینعلیهاالسلام من نساء هذه القبلیة حیث نشأت في بیت عرف رجاله بالشجاعة و الکرم و السخاء و کان لهم حظ وافر في العلم و المعرفة».[۳] یعنی حضرت أمّ البنین که از جمله زنان قبلیه بنی کلاب است در خانهای دیده به جهان گشود که مردان آن به شجاعت، کرم و سخاء شناخته شده بودند و بهره بسیاری در علم و معرفت داشتند. در کتاب «عمدة الطالب في أنساب آل أبي طالب» بیان شده است: «و قد روی أنّ أمیرالمؤمنین علیاعلیهالسلام قال لأخیه عقیل -و کان نسابة عالما بأنساب العرب و أخبارهم-: انظر الی إمرأة قد ولدتها الفحولة من العرب لأتزوجها فتلد لي غلاما فارسا فقاله: تزوج أمّ البنین الکلابیة فإنّه لیس في العرب أشجع من آبائها فتزوجها»[۴]. یعنی امام علی«علیهالسلام» از برادر خویش عقیل که در نسب شناسی عالم بودهاند، درخواست کرد که زنی برای او معرّفی کند که در ایمان، شجاعت و شهامت زبانزد باشد تا فرزندی دلیر از آن متولّد گردد؛ عقیل أمّ البنین را معرّفی کرد چرا که در میان عرب، شجاعتر از پدران وی وجود نداشت لذا امام«علیهالسلام» نیز با او ازدواج نمود.
أمّ البنین«سلاماللّهعلیها» الگویی برای نسل امروز
عملکرد حضرت أمّ البنین«علیهاالسلام» الگویی تمام عیار برای زنان امروزی میباشد. گرچه نسبت به اصالت خانوادگی و شخصیّت حضرت مطالبی بیان گردید لکن در جهت روشن شدن بیشتر موضوع گفته میشود:
۱) تربیت فاطمی: از جمله ویژگیهای أمّ البنین«سلاماللّهعلیها» تربیت نمودن فرزندان خویش به نوع تربیت فاطمی میباشد به گونهای که تمام پسران خویش در کربلاء فدای امام حسین«علیهالسلام» شدند. قمر بنی هاشم«علیهالسلام» که از فرزندان أمّ البنین بوده، نمونه کامل تربیت فاطمی است. ادب حضرت عبّاس«علیهالسلام» مضاف بر وفای ایشان، زبانزد عامّ و خاصّ بود. در «معالی السبطین» آمده است: «در مقام ادب، قمر بنی هاشم در مقابل برادر بزرگوارش ابی عبد الله واقعا گفتنی و نمونه بود، او هرگز در حضور ابی عبد الله ننشست، مگر از آن حضرت اذن جلوس گرفت. وقتی هم که مینشست به گونهای بود که گویی غلام در مقابل مولای بزرگوارش است که با احترام و ادب نشسته است … به قدری برای ابی عبد اللهعلیهالسلام حرمت قائل میشد که هیچگاه او حتّی برادر هم نگفت، بلکه خطاب به ابی عبد الله همواره سیدی و مولای یا ابا عبد الله، یابن رسول الله میگفت، مگر یک بار آن هم در لحظات آخر عمرش بود که صدا زد: «اخی ادرک اخاک» …»[۵].
۲) موقعیّت شناس: أمّ البنین«سلاماللّهعلیها» در موقعیّتهای مختلفی، بهترین عکس العمل را از خود بر جای گذاشتند. روایت شده زمانی که به خانه امیرالمؤمنین«علیهالسلام» وارد شد، با امام حسن و امام حسین«علیهماالسلام» درحالیکه مریض بودند، روبهرو شد. اوّلین اقدام ایشان مریض داری حسنین«علیهماالسلام» و به بهترین شکل ممکن سخن گفتن و برخورد کردن با ایشان بود تا اینکه لباس عافیت بر تن نمودند؛ یا در ماجرایی دیگر از امام علی«علیهالسلام» به خاطر ترس از اینکه فرزندان زهراء«علیهاالسلام»، مادر خویش را به یاد بیاورند و حزن، غم و اندوه برای ایشان تجدید شود، درخواست کردند که از اهل خانه عهد و پیمان بگیرند تا کسی به اسم فاطمه، او را فرا نخواند بلکه از امیر المؤمنین«علیهالسلام» خواستند که با کنیه «أمّ البنین» او را فرا بخوانند که حضرت علی«علیهاالسلام» نیز پذیرفتند. در «الخصائص العباسیّة» آمده است: «إنّها -علی ما قیل- طلبت من الإمام أمیرالمؤمنینعلیهالسلام أن یعهد إلی أهل بیته بأن لا یدعوها أحد بعد ذلک باسمها: «فاطمة» مخافة أن یتذکّر أبناء الزهراءعلیهاالسلام أمّهم فیتجدّد لهم حزنهم و یعود علیهم مصابهم و یتذکّروا غصصهم و أشجانهم و إنّما أرادت منهعلیهالسلام أن یدعوها بکنیتها: «أمّ البنین» و کذلک فعلعلیهالسلام»[۶].
۳) محبّت: از دیگر ویژگیهای أمّ البنین«سلاماللّهعلیها» داشتن محبّت بوده است. ایشان زندگی مشترک را بر پایه محبّت بنا کرده بود به همین جهت فرزندان حضرت علی«علیهالسلام» را همیشه بر فرزندان خود مقدّم میکردند. باقر شریف القرشی در این زمینه میگوید: «لقد قدّمت أمّ البنین أبناء رسول اللّهصلّیاللّهعلیهوآله علی أبنائها في الخدمة و الرعایة» سپس مینویسد: «در تاریخ دیده نشده که زنی نسبت به فرزندان هووی خویش، محبّتی خالصانه نماید و آنان را بر فرزندان خود مقدّم دارد، به غیر از این بانوی پاکدامن»[۷]. در «الأمالي للشجري» روایتی از امام صادق«علیهالسلام» نقل شده است که میفرمایند: «بُکِیَ الحسینُعلیهالسلام خَمسَ حِجَجٍ و کانَت أمُّ جعفرٍ الکِلابیّةُ تَندُبُ الحسینَعلیهالسلام و تبکیهِ و قد کُفّ بَصَرُها»[۸]. شدّت دوست داشتن امام حسین«علیهالسلام» سبب شده بود که أمّ البنین در مورد آن حضرت مرثیه بخواند و بگرید تا اینکه چشمان او نابینا گردید.
بنابراین اگر نسل امروزی به دنبال آرامش حقیقی میباشد لازم است که حضرت أمّ البنین«علیهاالسلام» را در تمام جهات زندگی -خواه فردی باشد و خواه اجتماعی- الگوی خود قرار دهد. أصالت خانوادگی، با ایمان بودن، تربیت فاطمی، موقعیّت شناسی و محبّت ورزیدن که نمونهای از این منظومه است، از جمله کلید واژههای مهمّ در زندگی أمّ البنین«سلاماللّهعلیها» بود. بله انتخاب همسر با چنین ویژگیهایی باعث نشاط در زندگی خواهد شد.
توسّل به حضرت أمّ البنین«سلاماللّهعلیها»
مقام والای حضرت امّ البنین«علیهاالسلام» نزد خداوند متعال و اهل بیت«علیهمالسلام» باعث گردیده که علمای امامیّه و حتّی برخی از جوامع اهل سنّت، توسّل به أمّ البنین«علیهاالسلام» را همواره یکی از امور راهگشای در زندگی انسان بدانند تا جایی که این مسأله در کتب جفر نیز وارد شده است. صاحب کتاب «امّ البنینعلیهاالسلام النّجم الساطع في مدینة النبيّ»[۹] به این مهمّ پرداخته که در ادامه نمونهای از آنها بیان میگردد:
۱) هدیه دادن صد مرتبه صلوات به أمّ البنین«علیهاالسلام»
«قال المرحوم آیة اللّه الحاج السیّد محمود الحسیني الشاهرودی …: إنّي أصلّي علی محمّد و آل محمّد مائة مرة و أهدیها إلی أمّ البنینعلیهاالسلام فتقضي حاجتی». یعنی مرحوم آیت اللّه حاج سیّد محمود حسینی شاهرودی از مراجع تقلید برای برآورده شدن حاجت خود، صد مرتبه صلوات میفرستاد و آن را به أم البنین اهداء میکردند سپس حاجت خود برآورده میشد.
۲) دادن هزینه سفر شخصی که به نیابت از أمّ البنین«علیهاالسلام» به زیارت امام حسین«علیهالسلام» مشرّف شود
«حدّثني الحاج الشیخ محمود الخلیلی في شوال المکرم سنة (۱۴۱۸ هـ) في منزل آیة اللّه السید شهاب الدین المرعشي النجفيقدسسره قال: إنّ آیة الله الحاج السید محمد الروحانيقدسسره کان یتوسّل في المهمات و المشاکل المعضلة بأمّ البنینعلیهاالسلام و کان توسّله بتلک المخدرة المجللة أن ینذر لله أن یقضي حاجته و یکشف کربته علی أن یبعث إلی کربلاء من یزور هناک نیابة عن أمّ البنینعلیهاالسلام و یتحمّل کافة مصروفات سفره». یعنی حاج شیخ محمود خلیلی در منزل آیت الله سید شهاب الدین مرعشی نجفی گفت: آیت الله حاج سیّد محمد روحانی در مسائل مهمّه و مشکلات دشوار، دائما به أمّ البنین متوسّل میشدند و توسّل ایشان به این صورت بوده که برای خداوند متعال نذر مینمود که اگر حاجت من برآورده شود و غم و اندوه از من برطرف گردد، شخصی را به نیابت از أمّ البنین برای سفر به کربلاء آماده نمایم به گونهای که تمام مخارج سفر را خود متحمّل بشوم.
از دیگر موارد توسّل به حضرت«سلاماللّهعلیها»، غذا نذر کردن، ختم سوره یس، قرائت سوره حمد، هدیه کردن ختم قرآن، هدیه نمودن زیارت عاشورا، سفره انداختن به نیّت أم البنین میباشد.
برای طرق مذکور، سند و مدرکی در شریعت وارد نشده ولی قطعا مورد تجربه علماء در طول تاریخ واقع شده است. نکته حائز اهمیّت آن است که اینگونه سنّتها که مورد تأیید و تأکید علماء میباشد نباید تحریف شوند و هر شخصی از جانب خود، روش جدیدی را ابداع کند بلکه اهتمام به شیوهای که علماء بیان نمودند از امور لازم و پسندیده است.
نویسنده: حمیدرضا آلوستانی
[۱]. العبّاس(علیهالسلام)، ص ۱۲۵.
[۲]. ج ۸، ص ۳۸۹.
[۳]. ص ۱۴ – ۲۱.
[۴]. ص ۳۵۷.
[۵]. ص ۶۲۶ و ۶۲۷.
[۶]. ص ۲۵.
[۷]. العباس بن عليعلیهماالسلام، ص ۲۷.
[۸]. موسوعة الإمام الحسین في الکتاب و السنة و التاریخ، ج ۶، ص ۱۷۱.
[۹]. ص ۱۵۶ – ۱۶۲.
