به گزارش پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله علیها، یکی از آثار مربوط به واقعه غدیر خم که در موزه حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها وجود دارد تابلو «شبیه واقعه غدیر» است که از آثار دوره قاجار و در بر دارنده ظرافت‌های هنری، تاریخی و اعتقادی خاص و ویژه و درخور توجه است.
از این رو برای آشنایی بیشتر با این اثر تاریخی و هنری گفت‌و‌گویی را با حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی کارشناس موزه حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها و طراح و مدیر پروژه چیدمان جدید موزه فاطمی پیرامون این تابلو نفیس انجام داده ایم که در ادامه از نظر می گذرانیم؛
با عرض سلام خدمت حضرتعالی، چه ویژگی های ظاهری و محتوایی تابلو نقاشی «شبیه واقعه غدیر» را برجسته کرده است؟
با سلام خدمت شما و خوانندگان محترم، تابلوی «شبیه غدیر خم» که توسط خود نقاش این اثر به این نام نامگذاری شده است به لحاظ مضمون و محتوا مربوط به واقعه غدیر خم است و محتوای این اثر به لحاظ ظرافت و افرادی که در آن نقاشی شده اند و همچنین کتیبه‌ها، نقش‌و‌نگارها و روش نقاشی بسیار با ارزش و حائز اهمیت است.
این تابلو با قدمت ۱۶۵ ساله، در سال ۱۲۷۷ هجری قمری به سفارش سهراب خان تقدسی از رجال دوره قاجار ، توسط استاد حاجی فارسی نقاشی شده است و خوشنویسی کتیبه‌های این اثر توسط احمدبن شیخ حسین المشهدی انجام شده است.
ابعاد و اندازه این اثر ۲۰۸ در ۱۵۳ سانتی متر است که با تکنیک رنگ روغن و به سبک شبیه قهوه خانه ای بر روی بوم پارچه‌ای بسیار ماهرانه و فاخر کشیده شده و از بین ۱۲۰ هزار نفر حاضر و شاهد صحنه غدیر، تصاویر حدود صد نفر از افراد و شخصیت هایی که در واقعه غدیر حضور داشته اند را با ذکر اسامی برخی از آنها به تصویر کشیده است.
شناسنامه تابلو در ۵ سطر به خط سفید در پایین کادر اصلی به خط استاد حاجی فارسی چنین نوشته است که این مجلس که شبیه خم غدیر است حسب الخواهش عالیجاه سهراب خان تقدسی سمت اتمام پذیرفت؛ حررة احمدبن شیخ حسین المشهدی؛ فی سنه ۱۲۷۷.
این نقاشی چه نکات محتوایی و تاریخی دارد و واقعه غدیر را چگونه روایت کرده است؟
در سمت راست تابلو تصاویر اشخاص و افراد دیده می‌شود و در سمت چپ این تابلو تصاویر شتران در حالت نشسته و نیز خیمه ها و چادرهای افراشته وجود دارد.
در قسمت مرکزی این تابلو شمایل پیامبر اعظم (ص) در حالی که حضرت علی علیه السلام را روی دست بلند کرده اند چهره پردازی و نقاشی شده است.
در این تابلو بزرگ نقاشی چهره‌های نورانی از اصحاب پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) که در واقعه غدیر با حضرت بیعت کردند به صورت ایستاده نقاشی شده و چهره های ظلمانی یعنی افرادی که عناد داشتند و با وجودی که در واقعه غدیر حاضر بودند، پس از واقعه غدیر با امیرالمؤمنین بیعت نکردند به صورت نشسته و یا نیمه ایستاده نقاشی شده اند که آیه « فضل الله المجاهدین علی القاعدین اجرا عظیما » را در ذهن مخاطب تداعی می‌کند.
از مهمترین افراد نشسته در این تابلو نقاشی می‌توان به ابوسفیان، معاویه، یزید، ابو هریره، عمروعاص، ابوموسی اشعری و اصحاب سقیفه اشاره کرد و از افراد ایستاده سلمان فارسی، ابوذر، عمار، میثم تمار، مقداد و مالک اشتر اشاره کرد. در حاشیه این اثر پادشاهان از جمله ناصرالدین شاه، فتحعلی شاه و محمد شاه قاجار، نادرشاه افشار، امیر تیمور، شاه اسماعیل و شاه عباس صفوی، عضد الادوله دیلمی، سلطان محمد خدابنده، چنگیز خان و هارون الرشید عباسی و مختار ثقفی کشیده شده و تصویر خود استاد حاجی فارسی نیز در حاشیه پایین این نقاشی دیده می‌شود.
از نکات قابل توجه این نقاشی حالت نیم خیز عمربن خطاب خلیفه دوم اهل سنت است که اولین فردی است که با جمله «بخ بخ لک یا امیرالمؤمنین(ع)» به حضرت علی علیه السلام این جانشینی را تبریک می‌گوید.
نگهداری این اثر به چه شکل بوده و آیا مرمت و ترمیم نیز روی آن صورت گرفته است؟
این اثر بعد از اتمام نقاشی آن توسط استاد حاجی فارسی توسط سهراب خان تقدسی به حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها اهدا شده و در بیوتات حرم مطهر بوده تا اینکه در ابتدای دهه هفتاد به موزه حضرت معصومه سلام الله علیه منتقل شد که به دلیل آسیب دیدگی های شدید قابلیت نمایش را نداشته است.
این اثر پس از ۱۸ سال که در نوبت مرمت بوده در سال ۱۳۸۷ شمسی توسط استاد سیدعبدالحسین نجومی که از نقاشان برجسته کشور است مرمت و احیا شد و همچنین استاد سید محسن کشفی با همکاری دیگر هنرمندان مرمت بخش خطاطی و زیرسازی و قطعه سازی اثر را بر عهده گرفتند که طی یک سال و نیم کار مرمت این اثر به طول انجامید.
درس‌ها و عبرت‌های این اثر نقاشی برای بازدیدکنندگان آن چیست؟
درس‌ها و عبرت‌هایی که می‌توان از این اثر هنری برداشت کرد؛ همان پیام های اصل واقعه غدیر است که معرفی امیرالمؤمنین (ع) به عنوان جانشین پیامبر (ص) پیام محوری و بنیادی آن است. لذا مشاهده می کنیم که هم موضوع و مضمون این نقاشی صحنه اصلی واقعه غدیر خم حکایت می کند و هم حاوی آیات مرتبط با این حادثه مهم بوده و هم بخشی از خطبه غدیر در آن به زیبایی خطاطی و نوشته شده است.
آیات و روایات مربوط به ولایت و واقعه غدیر در قسمت بالای این اثر به صورت کتیبه کار شده است به این صورت که کتیبه اول در سمت راست آیه « يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ » و کتیبه چهارم در سمت چپ آیه « الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينا» و دو کتیبه وسط نیز بخشی از خطبه غدیریه است که پیامبر(ص) فرمودند « فَمَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِی مَوْلاهُ، اللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَعادِ مَنْ عاداهُ وَانْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَاخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ و ادر الحق مع علی حیث ما دار» که به خط نسخ در زمینه سفید نوشته شده است.
جایگاه این نقاشی ارزشمند در سیر چیدمان جدید موزه فاطمی چیست؟
از دو سال پیش که برای تغییر و تحول مثبت در چیدمان موزه فاطمی پس مطالعات و بررسی های علمی و میدانی به الگوی موزه محتواگرای توحید محور رسیدیم. طرحی مدون و آماده کردیم و در ۷ ماه عملیاتی کردیم. در این طرح تالاری را به عنوان تالار عترت در طبقه اول طراحی و ایجاد کردیم که ۱۰ گنجینه دارد. گنجینه اول تالار عترت شامل کتب خطی و منابع مکتوب و آثار هنری و تاریخی دوره اسلامی و تاریخ و فرهنگ تشیع است که با عنوان گنجینه اسلام و شیعیان ایجاد و چینش شده است؛ در قسمت تاریخ تشیع آثار موزه ای مرتبط با سه برش تاریخی به نمایش گذاشته شده که به ترتیب واقعه غدیر، واقعه هجوم به خانه حضرت زهرا سلام الله علیها و واقعه عاشورا است که آثار مربوط به هرکدام را به صورت مجزا نمایش در آوردیم تا اینگونه روایت کنیم که غفلت از واقعه غدیر موجب وقوع واقعه هجوم به خانه حضرت زهرا سلام الله علیها و سپس واقعه عاشورا شد.
ما به دنبال این هستیم که با ابزار موزه و آثار تاریخی و هنری بتوانیم همه مردم بخصوص نسل جوان و اقشار علاقه مند به میراث فرهنگی را با مفاهیم و آموزه‌های دینی آشنا کنیم. تاریخ همواره تکرار می شود و لذا ما اگر بتونیم با جهت دهی درست محتوا و انتقال پیام های آثار موزه و روایتگری جذاب و هنرمندانه برای بازدید کنندگان، از گذشته برای حال و آینده عبرت و درس بگیریم و این در جلوگیری از تکرار حوادث تلخ در جامعه و نظام اسلامی موثر است.
